Mekân-siyaset ilişkilerini doğru analiz edebilmek ve uluslararası ilişkilerin mahiyetini kavrayabilmek için hakimiyet kuramlarına bakmak gerekir. Bu kuramlar siyasal dünyanın dününü, bugününü ve yarınını anlamamıza yardımcı olur. Uluslar arası ilişkilere bakışta makro düzeyde politik bir ufuk ve üslup kazandırır. Kuramların bilimsel yönleri olmakla birlikte, kuramcılarının aidiyetini ve kimliğini yansıtan ideolojik ve politik yönleri de vardır. Kara Hakimiyeti Kuramı, Deniz Hakimiyeti Kuramı, Kenar Kuşak Hakimiyeti Kuramı gibi yirminci yüzyıla mührünü vuran kuramlar daha ziyade yer ve saha unsurlarına odaklanmıştır. Buna karşın Medeniyetler Çatışması ve Tarihin Sonu ve Son İnsan gibi soğuk savaş dönemi sonrasının yeni kuramları ekonomi ve kültürü öne çıkarmıştır. Bunun yanında hem yer ve sahayı, hem de ekonomi ve kültürü sentezleyen kuramlar da vardır. Rus Stratejist Alexander Dugin'in Yeni Avrasyacılık Kuramı bunlardan biridir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından ardından kısa bir süre sendeleyen Rusya, 2000'li yılların başlarında yeniden önemli bir politik güç olarak oyun sahnesine dönmüştür. Ortadoğu gerek bölgesel, gerekse küresel güçlerin mücadelesine sahne olan önemli bir coğrafyadır Bu çalışmanın amacı, Ortadoğu jeopolitiğinde yaşanan gelişmeleri ve bu süreçte Rusya'nın rolünü analiz etmektir. Büyük güçlerin uluslar arası ilişkiler alanındaki hedefleri ve stratejileri uzun vadelidir. Ancak tarihin akışını değiştiren büyük devrimler ve olaylar bu hedef ve stratejilerde bazı değişikliklere neden olabilmektedir. Sovyetler Birliği'nin dağılması tarihsel öneme sahip bir dönüm noktası olup, Rusya'nın hedef ve stratejilerinde önemli değişikliklere yol açmıştır. Bunu en somut olarak Putin'in uygulamaya koyduğu Dugin'in Yeni Avrasyacılık kuramında ve Ortadoğu politikalarında görmek mümkündür. Bu araştırmada, Rusya Federasyonu'nun özellikle Devlet Başkanı Vlademir Putin'in iktidarı döneminde uygulamaya çalıştığı Ortadoğu politikası analiz edilmeye çalışılmaktadır. Araştırmada yararlanılan bilgi, belge ve haber kaynakları Türkçe ve İngilizce literatür ile sınırlıdır. Araştırma betimsel olup, veriler literatür taraması ile elde edilmiştir. Bu kapsamda başta Alexander Dugin'in eserleri olmak üzere, Yeni Avrasyacılık ekseninde kaleme alınan kitap ve makaleler incelenmiştir. Kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, yazılı ve elektronik kaynaklardan derlenen veriler ve bilgiler Politik Coğrafya biliminin bakış açısıyla analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Alexander Dugin kuramını şekillendirirken 1920'li yıllarda Rus aydınların temelini attığı, ardından Lev N. Gumilev'in geliştirdiği klasik Avrasyacı görüşlerden esinlenmiştir. Kendisi, özü itibariyle merkezinde Rusya'nın bulunduğu, batıda Almanya'dan başlayıp, doğuda Japonya'ya kadar uzanan geniş Avrasya coğrafyasında yeni ve büyük bir birlik önermektedir. Avrupa karşıtı klasik Avrasyacılardan farklı olarak, ABD'nin başını çektiği Atlantikçiliğe karşıdır. Kuramda Rusya, Doğu Avrupa, Türk dünyası, Balkanlar, Kafkaslar, Ortadoğu ve Türkiye'ye geniş yer verilmiştir. Temel bakış açısı Slav ve Ortodoks eksenlidir. İslamsız ve Ortadoğusuz bir Avrasya birliğinin imkânsızlığının farkında olan Dugin, İran'ın başını çektiği Şii İslam ülkeleri ile yeni bir ittifak önerir. O'na göre Ortadoğu, Moskova-Tahran ekseninde şekillendirilmelidir. Ortadoğu'daki gelişmeler, Dugin'in yeni Avrasya stratejisinin Rusya öncülüğünde yürürlüğe konulduğunu göstermektedir. Nitekim Vladimir Putin liderliğinde yeniden toparlanan Rusya, Atlantikçi blokla yakınlaşan Gürcistan ve Ukrayna'ya müdahalenin ardından, Ortadoğu'ya yönelmiştir. İran, Irak ve Suriye'nin Son zamanlarda izlediği mezhep eksenli politikalar, yeni stratejinin benimsendiğinin en önemli göstergeleridir. Yeni Avrasyacılık Kuramı'nı, Rusya'nın Çarlık döneminden beri süregelen Rusya İmparatorluğu kurma idealini, mevcut koşullarda yeni bir stratejiyle ve yeni müttefiklerle gerçekleştirme çabası olarak değerlendirmek mümkündür. Rusya'nın yeniden güçlü bir şekilde oyun sahnesine dönmesiyle birlikte Ortadoğu'da dengeler ciddi anlamda değişmiştir. Bölgedeki yeni ittifak arayışlarının ve baş döndüren siyasi gelişmelerin en önemli nedenlerinden biri, değişen Rusya faktörüdür. Ortadoğu'da halihazırda nasıl sonuçlanacağı belli olmayan kaotik bir durum söz konusudur. Hiç şüphesiz bu kaotik durumdan en fazla etkilenen ülkelerden biri de Türkiye'dir. Tespitlerimize göre son yıllarda Türkiye-Rusya ilişkilerinin inişli çıkışlı bir seyir izlemesinde, Rusya'nın Yeni Avrasyacılık kuramını uygulamaya koymasının payı büyüktür.
Anahtar Kelimeler: Yeni Avrasyacılık, Alexander Dugin, Orta Doğu, Jeopolitik
|
