Uluslararası ilişkiler çalışmalarında devleti temel alan yaklaşımların yaygınlığına rağmen, güvenlik konusunda alternatif düşünme biçimlerinden bireye ve topluma odaklanma gitgide yaygınlaşmaktadır. Mevcut modern devlet sisteminin ortaya çıktığı 17. yüzyıldan beri uluslararası güvenlik insanlardan çok devletlerin çıkar ve ihtiyaçlarına ilişkindir. Her ne kadar güvenliğin alternatif değerlendirmeleri var olsa da daha çok hükümetlerin uygulamaları devlet temelli ve dışa dönük kavramsallaştırmayı oluşturmuştur. Bu yaklaşımın devamı olarak güvenlik çalışmalarında çocuklar, uluslararası ilişkiler alanında çok fazla ele alınmayan özneler oldukları için, birey olmaktan öte bir “aktör” özelliği taşımadıklarından hareketle, mağdur gruplar içerisinde bile kendilerine çok fazla yer edinememiştir. Her ne kadar hukuki alanda modern dönemde Birleşmiş Milletler sistemi ile çocuk hakları belirlenerek kayıt altına alınsa da savaş dönemlerinde devletler sözleşme yükümlülüklerini göz ardı edebilmektedir. Bu çalışma, uluslararası ilişkiler alanının temel konularından biri olan uluslararası güvenlik alanında çok fazla incelenmeyen çocuk konusuna dikkat çekerek “çocuk askerler” konusunu incelemeyi amaçlamıştır. Bu araştırma geçmişten günümüze çocuk askerlere değinerek, çocukların savaşlarda neden asker olarak yer aldığını ve bunu önlemenin neden günümüzde bile mümkün olmadığını tartışacaktır. Amaç, savaşlarda çocukların asker olarak neden tercih edildiğini ve yaptırımların neden yetersiz kaldığını tartışmaktadır. Eski çağlardan başlayarak savaşlardaki çocuk askerler incelenecek, günümüzde ise özellikle Suriye Savaşı’nda çocuk askerlerin durumu değerlendirilecektir. Öncelikle uluslararası ilişkiler alanında çocuk askerlerin incelendiği çalışmalara, ardından tarihte çocukların asker olarak yer aldığı savaşlara değinilecektir. İkinci bölümde çocuk haklarının gelişimi, hukuk sisteminde çocuğun özne haline gelişi, uluslararası çocuk hakları sözleşmeleri incelenecektir. Son olarak, hukuki düzenlemelerin neden yetersiz kaldığı günümüzdeki çocuk asker olgusuyla birlikte tartışılacaktır. Eski dönemlerde “mal” olarak değerlendirilerek alınıp satılan çocuklar günümüzde ise başta silahlı grupların “itaat”, “savunmasızlık”, “kolaylıkla manipüle edilebilme” özellikleriyle tercih ettiği askerlerdir. Toplumun en kırılgan öznesi çocukların istatistikleri aşan durumu çalışmanın ana eksenini oluşturmuştur. Bugünün savaş çocukları, savaşın içerisinde militarize olurken, büyüdüklerinde nasıl birer yetişkin olacakları, o toplumun bu yetişkinlerle alacağı hal, bu yetişkinlerin büyüteceği çocuklar düşündürücüdür. Bugünün çocuklarının travmatize oluşu, kuşakları sararak büyüyen şiddet sarmalıyla bir çığ etkisine sahip olabilir. Bu çalışma çocuk askerleri tartışırken, çocuk haklarının günümüzde dünyanın farklı coğrafyalarında farklı anlamlar ifade ettiğine de değinmiştir. Örneğin bir yandan gelişmiş demokrasilerde çocuk hakları alanında, çocukların bireysel haklarının yanında, toplumsal yaşantıyla ilgili kararlara katılmalarını sağlamak gerekliliği, çocuk parlamentolarının kurularak politik haklarda da bir açılım sergilenmeye başlanması tartışılırken diğer yandan çocuk askerlerin hala savaşlarda sıklıkla karşımıza çıkması önemli bir çelişkidir. Nitekim Birleşmiş Milletler “Çocuklar ve Silahlı Çatışmalar (2017)” raporuna göre dünyada birçok yerde çocuklar, öldürülme, sakat bırakılma, silah altına alınma ve asker olarak kullanılma, insani yardımlara erişimlerinin engellenmesi gibi hak ihlalleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Çalışmada, çocuk hakları açısından uluslararası standartlar değerlendirildiğinde hem BM Sözleşmesi hem de UNICEF’in taraf devletler üzerinde bir yaptırıma sahip olamadığı, sistemin sadece raporlama faaliyetine dayandığı, yaptırımların noksanlığı görülmüştür. Sonuçta, uluslararası sistemde çocuk hakları konusunda tam anlamıyla uygulamaya dönük tedbirlerin alındığını söylemek zordur. Günümüzde Suriye’de yeniden çocuğun, üzerinde serbestçe tasarruf edilebilir, devir ve terk edilebilir, hatta öldürülebilir bir “nesne” haline dönüştüğü görülebilir. Bugün dünyada yaklaşık 14 ülkede 250 bin kız ve erkek çocuğun savaşlarda asker olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu nedenle ilgili BM sistemi içinde tüm tarafların çocukları koruma sorumluluklarını uluslararası insani ve insan hakları hukuku kapsamında yerine getirmeleri gerekmektedir. Günümüzde çocuk askerlerin azaltılması için uluslararası hukukun çocuk haklarının gelişmesinde ve çocukların korunabilmesinde çocuk haklarını güvence altına alması birincil öncelik ise, uluslararası güvenlik alanında da çocukların temel alındığı çalışmaların artırılması bir diğer önceliktir.
Anahtar Kelimeler: Uluslararası İlişkiler, Çocuk Askerler, Savaş, Çocuk Hakları, Suriye Savaşı
|
