Bu çalışmada, Gagauz Türkçesindeki gereklilik kipinin işlevsel açıdan hangi anlamlar içerdiği tespit edilmiştir. Anlambilimden uzaklaşılmadan, sınırlı sayıdaki kaynaklar vasıtasıyla metni doğrudan bağlam ve koşulları göz önünde bulundurarak anlamlandırmak, söylem çerçevesini yorum gücüyle en doğru şekilde çizmek amaç edinilmiştir. Bu amaç doğrultusunda gereklilik ekinin biçimsel ve derin yapı işaretleyicileri belirlenmiş, gereklilik kipinin yalnızca gereklilik bildirmediği açığa çıkarılmıştır. Ayrıca kiplerin kendi aralarında değişime uğradığı, ifadenin çokanlamlılığa büründüğü görülmüştür.
Bu çalışma, anlam ve işlev eksenli, karşılaştırmalı bir çalışmadır. Tespit edilen işlevlerin metin bağlamındaki anlamsal çözümlemesi Türkiye Türkçesi ile kıyaslanarak değerlendirilmiş, anlamdan biçime doğru aktif bir yönelim gerçekleşmiştir. İncelenen metinlerde gereklilik ekinin geçtiği cümleler tespit edilmiş, ekin yansıttığı anlam potansiyeline göre işleve ad verilmiştir. Gereklilik eki (-mAlI) gereklilik ve zorunluluk bildiren bir öge olmasına karşın tespit edilen bazı örneklerde bu ekin tahmin, çıkarım ve istek kipliği ögesi gibi işlev gördüğü dikkat çekmiştir. Bu durum, anlamın metin bağlamında değişim, gelişim ve çokanlamlılık sergilediğine dair kanıt sunmuştur. Anlamlandırma aşamasında anlam sınırlarına etki eden bazı pekiştireçler önem arz etmiştir. Baskın işlevin belirlenmesinde birey kaynaklı faktörlerin yanı sıra, metinlerde kullanılan noktalama işaretleri de aktif rol oynamıştır.
Taranan metinler neticesinde gereklilik kipinin en az kullanım alanına sahip olduğu görülmüştür. İstek çekiminin önüne getirilen “lääzım” ibaresinden kaynaklı olan bu durum, gerekliliğin yerini alarak kullanım alanını daraltmıştır. Önemli olan husus, gereklilik ekinin sanıldığından daha fazla anlam değişmelerinin olduğunu tespit edebilmektir.
Anahtar Kelimeler: Gagauz Türkçesi, Gereklilik Eki, Anlam, İşlev, Kip.
|
