Bu çalýþmada, Gagauz Türkçesindeki gereklilik kipinin iþlevsel açýdan hangi anlamlar içerdiði tespit edilmiþtir. Anlambilimden uzaklaþýlmadan, sýnýrlý sayýdaki kaynaklar vasýtasýyla metni doðrudan baðlam ve koþullarý göz önünde bulundurarak anlamlandýrmak, söylem çerçevesini yorum gücüyle en doðru þekilde çizmek amaç edinilmiþtir. Bu amaç doðrultusunda gereklilik ekinin biçimsel ve derin yapý iþaretleyicileri belirlenmiþ, gereklilik kipinin yalnýzca gereklilik bildirmediði açýða çýkarýlmýþtýr. Ayrýca kiplerin kendi aralarýnda deðiþime uðradýðý, ifadenin çokanlamlýlýða büründüðü görülmüþtür.
Bu çalýþma, anlam ve iþlev eksenli, karþýlaþtýrmalý bir çalýþmadýr. Tespit edilen iþlevlerin metin baðlamýndaki anlamsal çözümlemesi Türkiye Türkçesi ile kýyaslanarak deðerlendirilmiþ, anlamdan biçime doðru aktif bir yönelim gerçekleþmiþtir. Ýncelenen metinlerde gereklilik ekinin geçtiði cümleler tespit edilmiþ, ekin yansýttýðý anlam potansiyeline göre iþleve ad verilmiþtir. Gereklilik eki (-mAlI) gereklilik ve zorunluluk bildiren bir öge olmasýna karþýn tespit edilen bazý örneklerde bu ekin tahmin, çýkarým ve istek kipliði ögesi gibi iþlev gördüðü dikkat çekmiþtir. Bu durum, anlamýn metin baðlamýnda deðiþim, geliþim ve çokanlamlýlýk sergilediðine dair kanýt sunmuþtur. Anlamlandýrma aþamasýnda anlam sýnýrlarýna etki eden bazý pekiþtireçler önem arz etmiþtir. Baskýn iþlevin belirlenmesinde birey kaynaklý faktörlerin yaný sýra, metinlerde kullanýlan noktalama iþaretleri de aktif rol oynamýþtýr.
Taranan metinler neticesinde gereklilik kipinin en az kullaným alanýna sahip olduðu görülmüþtür. Ýstek çekiminin önüne getirilen “lääzým” ibaresinden kaynaklý olan bu durum, gerekliliðin yerini alarak kullaným alanýný daraltmýþtýr. Önemli olan husus, gereklilik ekinin sanýldýðýndan daha fazla anlam deðiþmelerinin olduðunu tespit edebilmektir.
Anahtar Kelimeler: Gagauz Türkçesi, Gereklilik Eki, Anlam, Ýþlev, Kip.
|
