İlk kez Sokrates’le tartışma konusu olan insanın ne olduğuna ilişkin sorulara, felsefenin doğası gereği halen kesin cevaplar getirilememiş, tartışmalar güncelliğini korumuştur. Ülkemizde, özellikle eğitim alanında, etkisini çokça hissettiren Amerikan menşeli bir felsefe ekolü olan ‘Pragmatik Felsefe’nin de kendine özgü, oluşturmak istediği, bir insan anlayışı olduğunu ve bu bağlamda insanın neliğine yönelik tartışmalara kendince katkıda bulunduğunu görmekteyiz. Bu çalışma, William James’in paradigmasından hareketle pragmatik yöntemi açıklamayı ve pragmatik düşüncenin arka planını oluşturan felsefi temelleri ön plana çıkararak pragmatizmin insan anlayışına çok yönlü, bütüncül bir şekilde yaklaşmayı hedeflemektedir. Bu yapılırken önce pragmatizmin amacı, yöntemi, doğruluk kıstası, metafiziğe ve maddeye yaklaşımı tespit edilmiş, ardından felsefesinin hem epistemolojik hem ontolojik hem de aksiyolojik bağıntıları kurulmuş ve bu bağıntılar çerçevesinde bir insan portresi oluşturma girişiminde bulunulmuştur. Elde edilen bulgular, pragmatik düşüncenin, epistemolojik boyutta ağırlıklı olarak, sofist düşünce sisteminden ve ampirizmden; ontolojik boyutta Herakleitosçu ‘Oluş’ ve Materyalizmden; etik boyutta, evrensel ahlakı yadsıyanlar başlığı altında, egoizm, hedonizm, utilitarizm, anarşizm ve varoluşçu ahlaktan; siyasal boyutta, liberalizmden; dini boyutta, deizim, teizim ve agnostisizmden beslendiğine işaret etmektedir. Sonuç olarak, insanın; sofistçe göreli bilgi anlayışını benimseyen ve bilginin kaynağı olarak dış dünyanın ampirist gerçeklerini kabul eden, buna bağlı olarak da varlığı maddeye indirgediğinden, değişmez ruhsal töz fikrini kabul etmeyip değişimi ve varlığı somut maddenin oluşuna tabi kılan, bu nedenle metafizik açıdan ruhsuz, inançsız ya da bilinemezci duruş sergileyen, değişmez evrensel değerlere sahip olmayan, kendisini somut dünyanın eylem alanında özgür kabul eden bir varlık olarak tasavvur edildiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: W. James, Pragmatizm, İnsan
|
