| |
Giriş: İllüstrasyon, TDK sözlüğüne göre sadece resimleme olarak tanımlanmış olsa da etimolojik olarak özünde; betimleme, örnekleme, açıklama, yol gösterme gibi anlamları içermektedir. Bu nedenle özünde bulunan tüm bu anlamları karşılayacak şekilde; basın yayın, botanik, medikal, moda, reklam, tekstil vb. alanlarda kullanılmakta ve bu alanların adı ile birlikte tanımlanmaktadır. Örneğin, bitkilerin bilimsel bir yöntem doğrultusunda, illüstratör tarafından yorum katılmadan açıklayıcı bir şekilde çizilmesi, botanik illüstrasyon olarak adlandırılır. Editöryal [editorial] illüstrasyon olarak adlandırılan basın yayın illüstrasyonu ise dergi, gazete, kitap gibi yazılı metinlerin, -metnin izin verdiği ölçüde- illüstratörün yorumu doğrultusunda betimlenmesidir. Editöryal illüstrasyonun bulunduğu düzlem, metnin bulunabileceği düzlemle aynıdır. Metin ile birlikte bulunduğu düzlem, basılı ve elektronik her türlü yayın ortamıdır. Editöryal illüstrasyon, metnin yer almadığı düzlemde, metinden bağımsız olarak da bulunabilmektedir. Bu düzlemler ise çeşitlilik göstermekte ve böyle olduğunda adlandırma genelleşmektedir. Örneğin editöryal illüstrasyonun kullanıldığı düzlem iskambil kartı olduğunda, iskambil kartı illüstrasyonu, deseni ya da tasarımı olarak adlandırılır. Böylece kullanılan editöryal illüstrasyon, artık bir başka endüstriyel ürününün tasarım ögesi durumuna getirilmiş olur. İskambil kartı arkalı-önlü iki yüzeye sahip olduğu için her iki yüzeye de tasarım yapma imkanı sunmaktadır. İskambil kartı tasarımlarının back design/arka tasarım olarak ilk örnekleri, daha çok motif tarzı bezemeler olmuştur. İskambil kartlarının, bir oyun aracı olmasının yanında, çok sonraları, bir görsel iletişim nesnesi haline gelmesiyle farklı tasarımlar üretilmiştir. Amaç: Edebiyat eserlerinden yola çıkılarak yapılmış olan editöryal illüstrasyonun, iskambil kartları üzerindeki kullanımını araştırmak amacı ile gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Bu çalışmada, iskambil kartlarına bir tasarım nesnesi olarak yaklaşılmış ve iskambil kartları üzerine tasarlanan edebiyat eseri uygulamaları incelenmiştir. Sınırlılıklar: İskambil kartlarında çok çeşitli illüstrasyonlar kullanılmaktadır. Fakat editöryal illüstrasyon kullanılarak yapılanlar, sanatsal bir tasarım mantığı taşıdığı için nadir tasarımlardır. Bu nedenle üzerinde araştırma yapılan iskambil örnekleri sayıca azdır. Yöntem: Bu çalışma derleme niteliğinde bir çalışmadır. Araştırmanın ana materyallerini; iskambil kartları ve editöryal illüstrasyon üzerine yazılmış kaynaklar ile iskambil kartı tasarımlarının görsel kaynakları oluşturmaktadır. Bulgular: Editöryal illüstrasyonun iskambil kartı üzerinde kullanılarak düzlem değiştirmesi, -editöryal niteliği değişmese de- “editöryal” sözcüğünün yitimine neden olmaktadır. Böylece editöryal illüstrasyon, başka bir endüstriyel ürünün tasarım ögesi haline gelmektedir. İskambillerde kullanılan editöryal illüstrasyonların, klasikleşmiş eserlerden seçilmesi ise esas metnin yokluğu nedeni ile bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu iskambiller bir kitabın ya da bir yazarın reklamını veya tanıtımını yapmak amacı ile değil, sanatsal bir tasarım amacı ile ortaya çıkmaktadır. Sonuç: İskambil kartlarının ortaya çıkış tarihi tam olarak bilinmese de 14. yüzyıldan kalma yazılı kaynaklarda oyun kartlarından bahsedilmektedir. Bazı araştırmacılara göre İskambil kartlarının ilk ortaya çıktığı coğrafyanın Avrupa olduğu; bazılarına göre de Çin’den Avrupa’ya ulaştığı öne sürülmektedir. Fakat son araştırmalara göre iskambil kartlarının ilk olarak Uzakdoğu’dan İran’a, İran’dan Araplara ve Mısır Memlûklerine, Memlûkler yoluyla da İtalya ve İspanya’ya ulaştığı düşünülmektedir (Mahir, 2003: 117). İskambil kartları, bir şans oyunu ya da kehanet aracı olmasının yanı sıra, üzerinde kullanılan görseller ile farklı amaçlara hizmet etmektedirler. Bu amaç, bir görsel iletişim aracı olarak; özellikle reklam, tanıtım, promosyon ve propagandayı kapsamaktadır. İskambil kartlarında editöryal illüstrasyonun kullanılması ise bir yönüyle, dolaylı olarak tanıtım sağlasa da daha çok sanatsal bir tasarım mantığı taşımaktadır. Tanıtım ya da reklam amacının doğrudan olmamasının nedeni, kullanılan editöryal illüstrasyonların, bilinen, klasikleşmiş edebiyat eserleri arasından seçilmiş olmasıdır. Bu eserlerin herhangi bir reklama ihtiyacı olmadan yerini sağlamlaştırdığı aşikardır. Bilinen eserlerin kullanılması, metnin yokluğunda bile illüstrasyonun anlaşılır olmasını sağlamaktadır. İlahi Komedya, Aşk ve Gurur, Don Quixote, Alice Harikalar Diyarında iskambillere uyarlanan klasikleşmiş eserlerdendir. İskambillerdeki Editöryal illüstrasyon tasarımlarında, sırf iskambiller için tasarlanmış editöryal illüstrasyonlar kullanıldığı gibi, metin için önceden çizilmiş olan illüstrasyonlar da iskambil kartlarına uyarlanmıştır. Örneğin; Fransız ressam, illüstratör Paul Gustave Doré’nin [1832-1883], Dante Alighieri’nin İlahi Komedya adlı uzun şiirinin İnferno/Cehennem bölümü için çizdiği illüstrasyonlar, iskambil kartları için uyarlanırken; aynı eser, Stefano Protino tarafından sırf iskambil kartları için yeniden çizilmiştir. Sonuç olarak editöryal illüstrasyon; düzlem değiştirerek, iskambil kartlarında kullanıldığı zaman -eserin adı ve yazar adı iskambillerde yazılı olarak yer alsa da- metnin tüm ağırlığını ve anlamını tek başına içinde taşımak zorunda kalmaktadır. Bu nedenle seçilen yazılı eserlerin, bilinen, klasikleşmiş eserlerden seçilmesi, anlamlı olmanın yanında bir gereklilik de arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler: edebiyat eserleri, editöryal illüstrasyon, illüstrasyon, iskambil kartları, tasarım
|
