| |
Giriþ: Ýllüstrasyon, TDK sözlüðüne göre sadece resimleme olarak tanýmlanmýþ olsa da etimolojik olarak özünde; betimleme, örnekleme, açýklama, yol gösterme gibi anlamlarý içermektedir. Bu nedenle özünde bulunan tüm bu anlamlarý karþýlayacak þekilde; basýn yayýn, botanik, medikal, moda, reklam, tekstil vb. alanlarda kullanýlmakta ve bu alanlarýn adý ile birlikte tanýmlanmaktadýr. Örneðin, bitkilerin bilimsel bir yöntem doðrultusunda, illüstratör tarafýndan yorum katýlmadan açýklayýcý bir þekilde çizilmesi, botanik illüstrasyon olarak adlandýrýlýr. Editöryal [editorial] illüstrasyon olarak adlandýrýlan basýn yayýn illüstrasyonu ise dergi, gazete, kitap gibi yazýlý metinlerin, -metnin izin verdiði ölçüde- illüstratörün yorumu doðrultusunda betimlenmesidir. Editöryal illüstrasyonun bulunduðu düzlem, metnin bulunabileceði düzlemle aynýdýr. Metin ile birlikte bulunduðu düzlem, basýlý ve elektronik her türlü yayýn ortamýdýr. Editöryal illüstrasyon, metnin yer almadýðý düzlemde, metinden baðýmsýz olarak da bulunabilmektedir. Bu düzlemler ise çeþitlilik göstermekte ve böyle olduðunda adlandýrma genelleþmektedir. Örneðin editöryal illüstrasyonun kullanýldýðý düzlem iskambil kartý olduðunda, iskambil kartý illüstrasyonu, deseni ya da tasarýmý olarak adlandýrýlýr. Böylece kullanýlan editöryal illüstrasyon, artýk bir baþka endüstriyel ürününün tasarým ögesi durumuna getirilmiþ olur. Ýskambil kartý arkalý-önlü iki yüzeye sahip olduðu için her iki yüzeye de tasarým yapma imkaný sunmaktadýr. Ýskambil kartý tasarýmlarýnýn back design/arka tasarým olarak ilk örnekleri, daha çok motif tarzý bezemeler olmuþtur. Ýskambil kartlarýnýn, bir oyun aracý olmasýnýn yanýnda, çok sonralarý, bir görsel iletiþim nesnesi haline gelmesiyle farklý tasarýmlar üretilmiþtir. Amaç: Edebiyat eserlerinden yola çýkýlarak yapýlmýþ olan editöryal illüstrasyonun, iskambil kartlarý üzerindeki kullanýmýný araþtýrmak amacý ile gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Bu çalýþmada, iskambil kartlarýna bir tasarým nesnesi olarak yaklaþýlmýþ ve iskambil kartlarý üzerine tasarlanan edebiyat eseri uygulamalarý incelenmiþtir. Sýnýrlýlýklar: Ýskambil kartlarýnda çok çeþitli illüstrasyonlar kullanýlmaktadýr. Fakat editöryal illüstrasyon kullanýlarak yapýlanlar, sanatsal bir tasarým mantýðý taþýdýðý için nadir tasarýmlardýr. Bu nedenle üzerinde araþtýrma yapýlan iskambil örnekleri sayýca azdýr. Yöntem: Bu çalýþma derleme niteliðinde bir çalýþmadýr. Araþtýrmanýn ana materyallerini; iskambil kartlarý ve editöryal illüstrasyon üzerine yazýlmýþ kaynaklar ile iskambil kartý tasarýmlarýnýn görsel kaynaklarý oluþturmaktadýr. Bulgular: Editöryal illüstrasyonun iskambil kartý üzerinde kullanýlarak düzlem deðiþtirmesi, -editöryal niteliði deðiþmese de- “editöryal” sözcüðünün yitimine neden olmaktadýr. Böylece editöryal illüstrasyon, baþka bir endüstriyel ürünün tasarým ögesi haline gelmektedir. Ýskambillerde kullanýlan editöryal illüstrasyonlarýn, klasikleþmiþ eserlerden seçilmesi ise esas metnin yokluðu nedeni ile bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu iskambiller bir kitabýn ya da bir yazarýn reklamýný veya tanýtýmýný yapmak amacý ile deðil, sanatsal bir tasarým amacý ile ortaya çýkmaktadýr. Sonuç: Ýskambil kartlarýnýn ortaya çýkýþ tarihi tam olarak bilinmese de 14. yüzyýldan kalma yazýlý kaynaklarda oyun kartlarýndan bahsedilmektedir. Bazý araþtýrmacýlara göre Ýskambil kartlarýnýn ilk ortaya çýktýðý coðrafyanýn Avrupa olduðu; bazýlarýna göre de Çin’den Avrupa’ya ulaþtýðý öne sürülmektedir. Fakat son araþtýrmalara göre iskambil kartlarýnýn ilk olarak Uzakdoðu’dan Ýran’a, Ýran’dan Araplara ve Mýsýr Memlûklerine, Memlûkler yoluyla da Ýtalya ve Ýspanya’ya ulaþtýðý düþünülmektedir (Mahir, 2003: 117). Ýskambil kartlarý, bir þans oyunu ya da kehanet aracý olmasýnýn yaný sýra, üzerinde kullanýlan görseller ile farklý amaçlara hizmet etmektedirler. Bu amaç, bir görsel iletiþim aracý olarak; özellikle reklam, tanýtým, promosyon ve propagandayý kapsamaktadýr. Ýskambil kartlarýnda editöryal illüstrasyonun kullanýlmasý ise bir yönüyle, dolaylý olarak tanýtým saðlasa da daha çok sanatsal bir tasarým mantýðý taþýmaktadýr. Tanýtým ya da reklam amacýnýn doðrudan olmamasýnýn nedeni, kullanýlan editöryal illüstrasyonlarýn, bilinen, klasikleþmiþ edebiyat eserleri arasýndan seçilmiþ olmasýdýr. Bu eserlerin herhangi bir reklama ihtiyacý olmadan yerini saðlamlaþtýrdýðý aþikardýr. Bilinen eserlerin kullanýlmasý, metnin yokluðunda bile illüstrasyonun anlaþýlýr olmasýný saðlamaktadýr. Ýlahi Komedya, Aþk ve Gurur, Don Quixote, Alice Harikalar Diyarýnda iskambillere uyarlanan klasikleþmiþ eserlerdendir. Ýskambillerdeki Editöryal illüstrasyon tasarýmlarýnda, sýrf iskambiller için tasarlanmýþ editöryal illüstrasyonlar kullanýldýðý gibi, metin için önceden çizilmiþ olan illüstrasyonlar da iskambil kartlarýna uyarlanmýþtýr. Örneðin; Fransýz ressam, illüstratör Paul Gustave Doré’nin [1832-1883], Dante Alighieri’nin Ýlahi Komedya adlý uzun þiirinin Ýnferno/Cehennem bölümü için çizdiði illüstrasyonlar, iskambil kartlarý için uyarlanýrken; ayný eser, Stefano Protino tarafýndan sýrf iskambil kartlarý için yeniden çizilmiþtir. Sonuç olarak editöryal illüstrasyon; düzlem deðiþtirerek, iskambil kartlarýnda kullanýldýðý zaman -eserin adý ve yazar adý iskambillerde yazýlý olarak yer alsa da- metnin tüm aðýrlýðýný ve anlamýný tek baþýna içinde taþýmak zorunda kalmaktadýr. Bu nedenle seçilen yazýlý eserlerin, bilinen, klasikleþmiþ eserlerden seçilmesi, anlamlý olmanýn yanýnda bir gereklilik de arz etmektedir.
Anahtar Kelimeler: edebiyat eserleri, editöryal illüstrasyon, illüstrasyon, iskambil kartlarý, tasarým
|
