Giriş: Anne-baba tutumları psikolojik bozuklukların yordanmasında kullanılan önemli risk faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bireylerin patolojik veya sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde anne babaların tutumlarının temel alındığı çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Ancak bu çalışmalarda anne babaların tutumları ebeveyn tutumu şeklinde kavramsallaştırılarak tek bir faktör olarak ele alınmaktadır. Oysaki bireyin gelişiminde anne babalar birbirlerine benzer bir tutum sergileyebilecekleri gibi farklı şekillerde de davranabilmektedirler. Bu yüzden anne ve babanın tutumlarının ayrı ayrı değerlendirilmesinin bireylerin gerçek yaşam örüntülerine daha uygun bir değerlendirmenin yapılmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Amaç: Bu çalışmada anne-baba tutumlarının olası birlikteliklerinin psikolojik semptomlar üzerindeki bileşik etkisinin incelenmesi ve psikolojik semptomlar açısından en riskli ve/veya önleyici olabilecek anne-baba tutum bileşenlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Araştırmanın örneklemi 18-30 (22.17±2.26) yaş aralığında 77'si (%59.7) kadın, 52’si (%40.3) erkek 129 üniversite öğrencisinden oluşmuştur. Katılımcılara Anne-Baba Tutum Ölçeği (ABTÖ) (Kuzgun ve Eldeleklioğlu, 1999) ve Kısa semptom Envanteri-KSE (Şahin, Batıgün ve Uğurtaş, 2002) uygulanmıştır. Gençlerin algıladıkları anne ve baba tutumları belirlenirken katılımcılardan ABTÖ’yü anneleri ve babaları için ayrı ayrı doldurmaları istenmiştir. Toplam 9 anne ve baba tutumu kombinasyonu anne ve babanın tutumunu ifade eden ikili kombinasyonların bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Örneğin, demokratik anne-demokratik baba, demokratik anne-otoriter baba, koruyucu anne-demokratik baba, koruyucu anne-otoriter baba gibi. Oluşturulan 9 olası anne baba tutum kombinasyonu çalışmanın bağımsız değişkeni, KSE alt ölçek puanları ise bağımlı değişkeni olarak kabul edilmiş ve bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkenleri yordama gücünün belirlenmesi Doğrusal Çoklu Regresyon Analizi ile, değişkenler arasındaki ilişkiler ise Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı ile gerçekleştirilmiştir.
Bulgular: Yapılan istatistiksel analizler sonucunda demokratik anne tutumu ve demokratik baba tutumu ile bütün KSE alt ölçekleri arasında .20 ila .38 aralığında anlamlı düzeyde negatif korelasyonlar, koruyucu anne, otoriter anne ve koruyucu baba, otoriter baba tutumu ile bütün KSE alt ölçekleri arasında .20 ila .45 aralığında anlamlı düzeyde pozitif korelasyonlar tespit edilmiştir. Demokratik anne-demokratik baba ikili bileşeni bütün psikolojik semptomları (somatizasyon, obsesif-kompulsif bozukluk, depresyon, anksiyete vb.) azaltma açısından önleyici bir değişken olarak negatif yönde (en düşük R2=.05 F(1,128)=7.03 p<.000, en yüksek R2=.14 F(1,128)=21.83 p<.000) yordarken, otoriter anne-otoriter baba ikili bileşeni paraniod düşüncenin artışı açısından bir risk faktörü olarak, otoriter anne-koruyucu baba ikili bileşeni somatizasyon, obsesif-kompulsif bozukluk ve genel belirti indeksinin artışı açısından bir risk faktörü olarak, otoriter anne-baba koruyucu ve ototriter anne-otoriter baba ikili bileşenleri kişilerarası duyarlılığın artışı açısından bir risk faktörü olarak, otoriter anne-demokratik baba, otoriter anne-koruyucu baba ve otoriter anne-otoriter baba ikili bileşenleri depresyon, anksiyete, fobik anksiyete ve psikotizmin artışı açısından bir risk faktörü olarak pozitif yönde (en düşük R2=.11 F(1,128)=8.52 p<.000, en yüksek R2=.21 F(1,128)=17.97 p<.000) yordamıştır.
Tartışma: Elde edilen bulgular psikolojik semptomların olası anne-baba tutum bileşenleriyle yordandığı ve bu ikili kombinasyonların bazılarının psikolojik semptomlar açısından bir risk faktörü olarak bazılarının ise önleyici bir faktör olarak değerlendirilebileceği görülmüştür. Özellikle demokratik anne ve demokratik baba tutumu birlikteliğinin bütün psikolojik semptomlar için önleyici bir rol üstlendiği ve otoriter anne tutumunun psikolojik semptomlar için her zaman risk oluşturucu bir faktör olduğu, anne otoriter olduğunda babanın demokratik, koruyucu ve otoriter tutuma sahip olmasının sadece psikolojik semptomun türünü belirlemede bir faktör olarak ele alınabileceği tespit edilmiştir. Bu konuda yapılacak yeni araştırmaların otoriter anne tutumunun psikolojik semptomları belirlemedeki etkisinin belirlenmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Anne-baba tutum bileşenleri, psikolojik semptomlar, yordayıcı değişken, gençler
|
