Yerleþim tarihi milattan öncelere dayanan Tokat ilinde yüzyýllar boyu birçok tarihi yapý inþa edilmiþ ama çok azý günümüze kadar varlýðýný sürdürebilmiþtir. Bunlardan sayýca fazla olan ve birçok kez çalýþmalara konu olan yapý türü ise camilerdir. XI. yüzyýl da görülmeye baþlanan ve günümüz kadar gelebilen bu yapýlara plan tipi açýsýndan bakýldýðýnda, özellikle XV. yüzyýlda tek kubbeli plan þemasýnýn yayýðýn olduðu görülmektedir. Hatta kapsamlý bir araþtýrma yapýldýðýnda bu yüzyýla ait, ama literatüre geçmemiþ olan bir kaç yapýyla da karþýlaþýlmýþtýr. Bu çalýþmayla, bu yapýlarýn literatüre kazandýrýlmasý ve XV. yüzyýl Tokat merkez ve ilçelerindeki camilerin incelenerek benzer tipteki erken Osmanlý yapýlarýnýn mimari özellikleri ile karþýlaþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Çalýþmada, saðlýklý bir þekilde günümüze gelmeyen yapýlar hariç tutulmuþ olup, orijinal haliyle günümüze ulaþabilmiþ Merkez, Zile ve Artova ilçelerindeki yedi eser dâhil edilmiþtir. Yapýlarýn, plan, form ve cephe özellikleri karþýlaþtýrmalý analiz yöntemiyle incelenmiþ, bir tipoloji oluþturularak tek kubbeli camilerin dönem özellikleri ve geliþim çizgisindeki yerleri tespit edilmiþtir. Genel anlamda yapýlara bakýldýðýnda, plan bazýnda tek kubbeli, tek mekânlý, kimisinde son cemaat yeri olan, kubbeye geçiþ elemaný olarak Türk üçgeni, pandantif ve sivri kemerli trompun kullanýldýðý, cephe düzeninde ise çoðu birbirine benzemekle birlikte farklýlýk gösteren cephelerle karþýlaþýlmaktadýr. Böylece bu çalýþma neticesinde yapýlarýn benzer plan ve cephe özelliklerinden yola çýkarak Tokat merkez ve ilçelerindeki tek kubbeli camilerin bölgesel nitelikleri ortaya konulmuþ ve tarihi bilinmeyenlere tarihlendirme önerisi getirilmiþtir.
Yazar Notu: Bu çalýþma Sadakat Safiyye Mumcuoðlu’nun Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlýk Anabilim Dalý’nca Prof. Dr. C. Nakýþ Karamaðaralý danýþmanlýðýnda devam etmekte olan yüksek lisans tezinden hazýrlanmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Tokat, XV. yy, Tek Kubbeli, Cami, Mescit, Tipoloji
|
