Yerleşim tarihi milattan öncelere dayanan Tokat ilinde yüzyıllar boyu birçok tarihi yapı inşa edilmiş ama çok azı günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir. Bunlardan sayıca fazla olan ve birçok kez çalışmalara konu olan yapı türü ise camilerdir. XI. yüzyıl da görülmeye başlanan ve günümüz kadar gelebilen bu yapılara plan tipi açısından bakıldığında, özellikle XV. yüzyılda tek kubbeli plan şemasının yayığın olduğu görülmektedir. Hatta kapsamlı bir araştırma yapıldığında bu yüzyıla ait, ama literatüre geçmemiş olan bir kaç yapıyla da karşılaşılmıştır. Bu çalışmayla, bu yapıların literatüre kazandırılması ve XV. yüzyıl Tokat merkez ve ilçelerindeki camilerin incelenerek benzer tipteki erken Osmanlı yapılarının mimari özellikleri ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmada, sağlıklı bir şekilde günümüze gelmeyen yapılar hariç tutulmuş olup, orijinal haliyle günümüze ulaşabilmiş Merkez, Zile ve Artova ilçelerindeki yedi eser dâhil edilmiştir. Yapıların, plan, form ve cephe özellikleri karşılaştırmalı analiz yöntemiyle incelenmiş, bir tipoloji oluşturularak tek kubbeli camilerin dönem özellikleri ve gelişim çizgisindeki yerleri tespit edilmiştir. Genel anlamda yapılara bakıldığında, plan bazında tek kubbeli, tek mekânlı, kimisinde son cemaat yeri olan, kubbeye geçiş elemanı olarak Türk üçgeni, pandantif ve sivri kemerli trompun kullanıldığı, cephe düzeninde ise çoğu birbirine benzemekle birlikte farklılık gösteren cephelerle karşılaşılmaktadır. Böylece bu çalışma neticesinde yapıların benzer plan ve cephe özelliklerinden yola çıkarak Tokat merkez ve ilçelerindeki tek kubbeli camilerin bölgesel nitelikleri ortaya konulmuş ve tarihi bilinmeyenlere tarihlendirme önerisi getirilmiştir.
Yazar Notu: Bu çalışma Sadakat Safiyye Mumcuoğlu’nun Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı’nca Prof. Dr. C. Nakış Karamağaralı danışmanlığında devam etmekte olan yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tokat, XV. yy, Tek Kubbeli, Cami, Mescit, Tipoloji
|
