Bu çalýþma 17. yüzyýlda yaþamýþ olan ünlü filozof Baruch Spinoza'nýn düþünce sisteminin anlaþýlmasýný ve bu doðrultuda onun Tanrý-evren iliþkisine dair olan görüþlerinin rasyonel bir þekilde anlaþýlmasýný amaçlamaktadýr. Çünkü kanaatimizce felsefe tarihinde büyük çoðunluðun kabul ettiðinin aksine Spinoza'nýn panteist olmadýðýný aslýnda pan-enteist bir filozof olduðu düþüncesini daha makul buluyoruz. Bu tezimizin çýkýþ noktasý Spinoza felsefesinin esasýný oluþturan "Natura Naturans" (yaratýcý doða) ve "Natura Naturata" (yaratýlan doða) kavramlarýdýr. Kýsaca ifade etmek gerekirse; Natura Naturans varlýðýnýn nedeni yalnýzca kendisine ait olan (zorunlu varlýk) dolayýsýyla Tanrý'yý ifade ederken, diðer kavram olan Natura Naturata ise mevcudiyetinin nedeni kendisinden kaynaklanmayan yani Tanrý sayesinde yaratýlan/mevcut olan mümkün varlýklarý açýklamaktadýr. Bu düþünce sisteminin benzerini Alfred North Whitehead'ýn felsefesinde de görmekteyiz. Onun felsefesinde Tanrý'nýn "Primordial Nature" (asli tabiatý) ve ikinci olarak da "Consequent Nature" (oluþan tabiatý) yer almaktadýr. Bu noktadan yola çýkarak çalýþmamýzda öncelikle genel olarak kabul edilen Tanrý tasavvurlarýna yer verilmiþ ve panteizm ile pan-enteizm tasavvurlarýnýn felsefe tarihi süreci içerisinde bir incelemesi yapýlmýþtýr. Sonrasýnda sýrayla Spinoza ve Whitehead'ýn felsefi sistemleri incelenerek iki filozofun Tanrý ve evren iliþkilerine dair düþüncelerine ulaþýlmýþ ve tartýþýlmýþtýr. En sonunda ise Spinoza'nýn düþünce sisteminde Tanrý ve evren üzerine yaptýðý ayrým aracýlýðýyla onun da Whitehead gibi pan-enteist anlayýþa sahip bir filozof olduðu bu çalýþmada kabul edilmiþtir. ORCID NO:0009-0000-1128-3841, 0000-0002-6644-7177
Anahtar Kelimeler: Baruch Spinoza, Alfred North Whitehead, Panteizm, Pan-enteizm, Tanrý ve Evren Ýliþkisi, Ýçkinlik, Aþkýnlýk.
|
