Bu çalışma 17. yüzyılda yaşamış olan ünlü filozof Baruch Spinoza'nın düşünce sisteminin anlaşılmasını ve bu doğrultuda onun Tanrı-evren ilişkisine dair olan görüşlerinin rasyonel bir şekilde anlaşılmasını amaçlamaktadır. Çünkü kanaatimizce felsefe tarihinde büyük çoğunluğun kabul ettiğinin aksine Spinoza'nın panteist olmadığını aslında pan-enteist bir filozof olduğu düşüncesini daha makul buluyoruz. Bu tezimizin çıkış noktası Spinoza felsefesinin esasını oluşturan "Natura Naturans" (yaratıcı doğa) ve "Natura Naturata" (yaratılan doğa) kavramlarıdır. Kısaca ifade etmek gerekirse; Natura Naturans varlığının nedeni yalnızca kendisine ait olan (zorunlu varlık) dolayısıyla Tanrı'yı ifade ederken, diğer kavram olan Natura Naturata ise mevcudiyetinin nedeni kendisinden kaynaklanmayan yani Tanrı sayesinde yaratılan/mevcut olan mümkün varlıkları açıklamaktadır. Bu düşünce sisteminin benzerini Alfred North Whitehead'ın felsefesinde de görmekteyiz. Onun felsefesinde Tanrı'nın "Primordial Nature" (asli tabiatı) ve ikinci olarak da "Consequent Nature" (oluşan tabiatı) yer almaktadır. Bu noktadan yola çıkarak çalışmamızda öncelikle genel olarak kabul edilen Tanrı tasavvurlarına yer verilmiş ve panteizm ile pan-enteizm tasavvurlarının felsefe tarihi süreci içerisinde bir incelemesi yapılmıştır. Sonrasında sırayla Spinoza ve Whitehead'ın felsefi sistemleri incelenerek iki filozofun Tanrı ve evren ilişkilerine dair düşüncelerine ulaşılmış ve tartışılmıştır. En sonunda ise Spinoza'nın düşünce sisteminde Tanrı ve evren üzerine yaptığı ayrım aracılığıyla onun da Whitehead gibi pan-enteist anlayışa sahip bir filozof olduğu bu çalışmada kabul edilmiştir. ORCID NO:0009-0000-1128-3841, 0000-0002-6644-7177
Anahtar Kelimeler: Baruch Spinoza, Alfred North Whitehead, Panteizm, Pan-enteizm, Tanrı ve Evren İlişkisi, İçkinlik, Aşkınlık.
|
