| |
Giriþ: Kütüphane dermeleri mevzuatta; kullanýcýlarýn eðitim, bilgi ve kiþisel geliþim konularýndaki gereksinmelerini karþýlamak amacýyla, bir araya getirilmiþ ve teknik iþlemler sonucu hizmete sunulmuþ olan bilgi kaynaklarýnýn tümü olarak tanýmlanmaktadýr. Kütüphane bünyesindeki bu dermeler yazýlý, basýlý, görsel-iþitsel, çizgisel, elektronik her türlü bilgi kaynaðý olabilmektedir. Kütüphanelerin bilgiyi saðlama, koruma gibi sürdürülebilir iþlevleri bulunmaktadýr. Ancak dermeleri kapsayan her türlü bilginin korunmasý sýrasýnda kullanýlan binanýn, mekanlarýn, kimyasallarýn, ekipmanlarýn yetersiz koþullarda bulunmasý nedeniyle risklerle karþýlaþýlabilmektedir. Bununla beraber personellerin eðitim eksikliði de eklenince risk faktörleri artmaktadýr. Kütüphane dermelerini oluþturan organik esaslý objelerde sýcaklýk, baðýl nem, ýþýk, titreþim, toz, biyolojik faktörler, hava kirliliði gibi pek çok olumsuz parametreden etkilenmektedir. Ayrýca güvenlik ve sabotaj gibi insan kaynaklý problemler de önemli bir risk unsurudur. Bu dermelerin korunmasý için esaslý bir koruma planlamasý yapýlmalýdýr. Dermelerin arasýnda el yazmasý eserler gibi kültürel miras eserleri de bulunmaktadýr. Bunlarýn bünyesindeki mürekkep, deri cilt, kaðýt ve üzerindeki tezhip ve minyatürler de olumsuz iç konfor koþullarýndan hasara uðrayabilmektedir. Gerek basýlý ve elyazmasý dermelerin gerekse elektronik dermelerin Uluslararasý Kütüphane Dernekleri ve Kurumlarý Federasyonu (IFLA) tarafýndan hazýrlanan Kütüphane Malzemelerinin Bakým ve Kullanýmýnda Ýlkeler doðrultusunda korunmasý gereklidir. Amaç: Çalýþma, Türkiye'deki tüm kütüphanelere model olabilecek þekilde önleyici korumaya yönelik önceliklerin belirlenmesi çalýþmalarýnýn baþlatýlmasý amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn kapsamýný Ýstanbul ilindeki üç kütüphane (halk, üniversite ve vakýf) oluþturmaktadýr. Kütüphanede dermelere yönelik okuma ve depo salonlarýndaki genel önleyici koruma sorunlarýna odaklanýlmýþtýr. Sýnýrlýklar: Araþtýrma tüm kütüphaneler için yüksek maliyet ve zaman gerektirdiðinden, Ýstanbul ilindeki üç kütüphane (halk, üniversite ve vakýf) ile sýnýrlandýrýlarak kütüphanelerdeki korumaya yönelik genel sorunlar tespit edilmeye çalýþýlmýþtýr. Yöntem: Bu araþtýrmada IFLA ilkelerinde ve ISO standartlarýnda belirtilen kriterler baz alýnarak kütüphanelerde önleyici korumaya yönelik genel sorunlar "Fine Kinney" Yöntemiyle aldýklarý risk skorlarýna göre belirlenmiþtir. Bulgular: Kütüphane binalarýnýn kütüphane amacýna uygun olarak inþa edilmemesi sonradan bu amaca yönelik bina içinde deðiþiklikler yapýlmasý, yangýna yönelik tedbirlerin bulunmamasý / eksik bulunmasý, güvenlik sistemlerinin bulunmamasý, önleyici korumaya yönelik yeterli önlemlerin mevcut bulunmamasý, dermelerin korunmasýna yönelik kullanýcýlarda farkýndalýk eksikliði, yine korumaya yönelik personel için eðitim çalýþmalarýnýn eksik olmasý, depo alanlarýnda iç konfor koþullarýna uyulmamasý, kitaplara yönelik restorasyon atölyelerinin bulunmamasý ve saðlama kýsýmlarýnda yeni baðýþlanan kitaplara fumigasyon uygulanmamasý, çalýþanlarýn kiþisel koruyucu donaným kullanmamasý, periyodik temizlik ve iklimlendirme çalýþmalarýnýn yapýlmamasý olarak sýralanmýþtýr. Sonuç: Çalýþma sonunda, idari prosedürlerin bir an önce alýnmasý, önleyici korumaya yönelik ihtiyaçlarýn analizi ve temin edilmesi, hasar görebilecek dermelerin koruma ve rehabilitasyonuna yönelik önlemler, çalýþanlarýn ve kullanýcýlarýn eðitimi gibi konularýn öncelikle ele alýnmasýnýn ivedi olacaðý deðerlendirilmektedir. Kütüphane dermelerinin korunmasýna yönelik kütüphane birimleri olan Çocuk Bölümü, Engelliler Bölümü, Ýnternet Bölümü, Kitap Deposu, Müracaat Bölümü, Okuma Salonu, Süreli Yayýnlar Bölümü, Eski Eserler Bölümü, Yetiþkinler Ödünç Verme Bölümü gibi tüm alanlarda önleyici koruma çalýþmalarýna önem verilmesi, bu alanlarda hem kullanýcý hem de personele yönelik farkýndalýk eðitimlerinin verilmesi gereklidir. Sosyal Bilimlerin bilim dallarýndan olan Bilgi ve Belge Yönetimi Bilimi, Kütüphane Bilimi, Arþiv Bilimi, Enformasyon Bilimi, Biliþim Teknolojileri, Biliþim Yönetim Sistemleri konusundaki akademik çalýþmalarda bu konu üzerinde müfredat ve tez çalýþmalarý yürütülmeli, ulusal ve uluslararasý ölçekte konferans, seminer ve diðer etkinlikler düzenlenmelidir. Tüm kütüphane kullanýcýlarýnýn bilgi ve deneyimlerini paylaþacaklarý ortak buluþma platformlarýn kurulmasý çalýþmalarýna aðýrlýk verilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Bilgi ve Belge Yönetimi, Önleyici Koruma, Kütüphaneler
|
