| |
Giriş: Kütüphane dermeleri mevzuatta; kullanıcıların eğitim, bilgi ve kişisel gelişim konularındaki gereksinmelerini karşılamak amacıyla, bir araya getirilmiş ve teknik işlemler sonucu hizmete sunulmuş olan bilgi kaynaklarının tümü olarak tanımlanmaktadır. Kütüphane bünyesindeki bu dermeler yazılı, basılı, görsel-işitsel, çizgisel, elektronik her türlü bilgi kaynağı olabilmektedir. Kütüphanelerin bilgiyi sağlama, koruma gibi sürdürülebilir işlevleri bulunmaktadır. Ancak dermeleri kapsayan her türlü bilginin korunması sırasında kullanılan binanın, mekanların, kimyasalların, ekipmanların yetersiz koşullarda bulunması nedeniyle risklerle karşılaşılabilmektedir. Bununla beraber personellerin eğitim eksikliği de eklenince risk faktörleri artmaktadır. Kütüphane dermelerini oluşturan organik esaslı objelerde sıcaklık, bağıl nem, ışık, titreşim, toz, biyolojik faktörler, hava kirliliği gibi pek çok olumsuz parametreden etkilenmektedir. Ayrıca güvenlik ve sabotaj gibi insan kaynaklı problemler de önemli bir risk unsurudur. Bu dermelerin korunması için esaslı bir koruma planlaması yapılmalıdır. Dermelerin arasında el yazması eserler gibi kültürel miras eserleri de bulunmaktadır. Bunların bünyesindeki mürekkep, deri cilt, kağıt ve üzerindeki tezhip ve minyatürler de olumsuz iç konfor koşullarından hasara uğrayabilmektedir. Gerek basılı ve elyazması dermelerin gerekse elektronik dermelerin Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kurumları Federasyonu (IFLA) tarafından hazırlanan Kütüphane Malzemelerinin Bakım ve Kullanımında İlkeler doğrultusunda korunması gereklidir. Amaç: Çalışma, Türkiye'deki tüm kütüphanelere model olabilecek şekilde önleyici korumaya yönelik önceliklerin belirlenmesi çalışmalarının başlatılması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın kapsamını İstanbul ilindeki üç kütüphane (halk, üniversite ve vakıf) oluşturmaktadır. Kütüphanede dermelere yönelik okuma ve depo salonlarındaki genel önleyici koruma sorunlarına odaklanılmıştır. Sınırlıklar: Araştırma tüm kütüphaneler için yüksek maliyet ve zaman gerektirdiğinden, İstanbul ilindeki üç kütüphane (halk, üniversite ve vakıf) ile sınırlandırılarak kütüphanelerdeki korumaya yönelik genel sorunlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Yöntem: Bu araştırmada IFLA ilkelerinde ve ISO standartlarında belirtilen kriterler baz alınarak kütüphanelerde önleyici korumaya yönelik genel sorunlar "Fine Kinney" Yöntemiyle aldıkları risk skorlarına göre belirlenmiştir. Bulgular: Kütüphane binalarının kütüphane amacına uygun olarak inşa edilmemesi sonradan bu amaca yönelik bina içinde değişiklikler yapılması, yangına yönelik tedbirlerin bulunmaması / eksik bulunması, güvenlik sistemlerinin bulunmaması, önleyici korumaya yönelik yeterli önlemlerin mevcut bulunmaması, dermelerin korunmasına yönelik kullanıcılarda farkındalık eksikliği, yine korumaya yönelik personel için eğitim çalışmalarının eksik olması, depo alanlarında iç konfor koşullarına uyulmaması, kitaplara yönelik restorasyon atölyelerinin bulunmaması ve sağlama kısımlarında yeni bağışlanan kitaplara fumigasyon uygulanmaması, çalışanların kişisel koruyucu donanım kullanmaması, periyodik temizlik ve iklimlendirme çalışmalarının yapılmaması olarak sıralanmıştır. Sonuç: Çalışma sonunda, idari prosedürlerin bir an önce alınması, önleyici korumaya yönelik ihtiyaçların analizi ve temin edilmesi, hasar görebilecek dermelerin koruma ve rehabilitasyonuna yönelik önlemler, çalışanların ve kullanıcıların eğitimi gibi konuların öncelikle ele alınmasının ivedi olacağı değerlendirilmektedir. Kütüphane dermelerinin korunmasına yönelik kütüphane birimleri olan Çocuk Bölümü, Engelliler Bölümü, İnternet Bölümü, Kitap Deposu, Müracaat Bölümü, Okuma Salonu, Süreli Yayınlar Bölümü, Eski Eserler Bölümü, Yetişkinler Ödünç Verme Bölümü gibi tüm alanlarda önleyici koruma çalışmalarına önem verilmesi, bu alanlarda hem kullanıcı hem de personele yönelik farkındalık eğitimlerinin verilmesi gereklidir. Sosyal Bilimlerin bilim dallarından olan Bilgi ve Belge Yönetimi Bilimi, Kütüphane Bilimi, Arşiv Bilimi, Enformasyon Bilimi, Bilişim Teknolojileri, Bilişim Yönetim Sistemleri konusundaki akademik çalışmalarda bu konu üzerinde müfredat ve tez çalışmaları yürütülmeli, ulusal ve uluslararası ölçekte konferans, seminer ve diğer etkinlikler düzenlenmelidir. Tüm kütüphane kullanıcılarının bilgi ve deneyimlerini paylaşacakları ortak buluşma platformların kurulması çalışmalarına ağırlık verilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Bilgi ve Belge Yönetimi, Önleyici Koruma, Kütüphaneler
|
