Karagöz, diðer adýyla gölge oyunu çeþitli nesnelerin ýþýk aracýlýðýyla perdeye yansýtýlmasýyla icra edilen geleneksel bir oyundur. Oyun kültür iliþkisi baðlamýnda oyunda yer alan çeþitli tipler, oyuna zenginlik veren bir yapýya sahiptir. Oyunda günlük hayatta yer alan toplumun her tabakasýndan insanlara yer verilmektedir. Oyun, ilk ortaya çýkýþýndan itibaren sosyal-kültürel deðiþimlerle birlikte zaman içerisinde yeni tipler de eklenerek zenginleþmiþtir. Karagöz oyunu kültürel bir semboldür. Oyun içerisinde yer, zaman, konu, kullanýlan dil ve tiplemeler çeþitli sembolik anlamlar taþýmaktadýr. Oyunda yer alan tiplerin dýþ görünüþleri, dili kullanma biçimleri, hal ve hareketleri mizahi bir þekilde ortaya konulmaktadýr. Oyunda yer alan tipler, sembolik anlatýmýn anlaþýlmasýnda çok önemli unsurlardýr. Osmanlý dönemi Türk halk kültürünün tarihî toplumsal dokusunu betimleyen Hacivat ve Karagöz oyunlarýndaki Anadolu dýþýndan gelenler: Muhacir (Rumelili), Arnavut, Arap, Acem ve Zýmmî (Müslüman olmayan) kiþiler: Rum, Frenk, Ermeni, Yahudi gibi etnik tipler, kendilerine özgü dil kullanýmlarýyla yani þiveleriyle, tavýr ve davranýþlarý, dýþ görünüþüyle temsil edilmiþtir. Bu geleneksel oyunda yer alan etnik tipler; içinde bulunduðu, icra edildiði toplumun sosyal yapýsý hakkýnda ve bu sosyal yapýnýn çözümlenmesine dair önemli bilgiler sunmaktadýr. Osmanlý döneminden itibaren toplumun çok kültürlü bir yapýya sahip olduðuna dair bilgiler içeren bu geleneksel oyunda yer alan etnik kimliklerin halk hafýzasýndaki imajý; görünüþ ve dýþ özellikleri; konuþmalarý, ses ve telaffuzlarý; davranýþlarý, hareketleri, tavýrlarý; baþkalarýnýn o kiþi hakkýndaki deðer yargýlarý üzerinden metin merkezli bir yaklaþýmla deðerlendirmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Kültür, tiyatro, geleneksel oyun, karagöz, tip
|
