Karagöz, diğer adıyla gölge oyunu çeşitli nesnelerin ışık aracılığıyla perdeye yansıtılmasıyla icra edilen geleneksel bir oyundur. Oyun kültür ilişkisi bağlamında oyunda yer alan çeşitli tipler, oyuna zenginlik veren bir yapıya sahiptir. Oyunda günlük hayatta yer alan toplumun her tabakasından insanlara yer verilmektedir. Oyun, ilk ortaya çıkışından itibaren sosyal-kültürel değişimlerle birlikte zaman içerisinde yeni tipler de eklenerek zenginleşmiştir. Karagöz oyunu kültürel bir semboldür. Oyun içerisinde yer, zaman, konu, kullanılan dil ve tiplemeler çeşitli sembolik anlamlar taşımaktadır. Oyunda yer alan tiplerin dış görünüşleri, dili kullanma biçimleri, hal ve hareketleri mizahi bir şekilde ortaya konulmaktadır. Oyunda yer alan tipler, sembolik anlatımın anlaşılmasında çok önemli unsurlardır. Osmanlı dönemi Türk halk kültürünün tarihî toplumsal dokusunu betimleyen Hacivat ve Karagöz oyunlarındaki Anadolu dışından gelenler: Muhacir (Rumelili), Arnavut, Arap, Acem ve Zımmî (Müslüman olmayan) kişiler: Rum, Frenk, Ermeni, Yahudi gibi etnik tipler, kendilerine özgü dil kullanımlarıyla yani şiveleriyle, tavır ve davranışları, dış görünüşüyle temsil edilmiştir. Bu geleneksel oyunda yer alan etnik tipler; içinde bulunduğu, icra edildiği toplumun sosyal yapısı hakkında ve bu sosyal yapının çözümlenmesine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Osmanlı döneminden itibaren toplumun çok kültürlü bir yapıya sahip olduğuna dair bilgiler içeren bu geleneksel oyunda yer alan etnik kimliklerin halk hafızasındaki imajı; görünüş ve dış özellikleri; konuşmaları, ses ve telaffuzları; davranışları, hareketleri, tavırları; başkalarının o kişi hakkındaki değer yargıları üzerinden metin merkezli bir yaklaşımla değerlendirmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kültür, tiyatro, geleneksel oyun, karagöz, tip
|
