Bu araþtýrma aracýlýðýyla, 18. yüzyýlda Avrupa'da özellikle muhafazakârlar, romantikler ve çeþitli Kýta Avrupasý düþünürleri arasýnda ortaya çýkan felsefi ve toplumsal bir hareket olan Aydýnlanma'nýn ciddi bir eleþtirisi olarak baþlayan Aydýnlanma eleþtirisi tanýtýlmaya çalýþýlmýþtýr. Araþtýrmanýn ilk aþamasýnda Aydýnlanma düþüncesi, ikinci aþamada Frankfurt Okulu, son aþamada ise Frankfurt Okulu’nun Aydýnlanma düþüncesine getirdiði eleþtirilere yer verilmiþtir.
Ýlerleme fikri olan Aydýnlanma, önce Kuzey Ýtalya ardýndan Ýngiltere ve Hollanda baþta olmak üzere kýsa sürede tüm Avrupa ülkelerine yayýlan, yeni dünyada mutlak hümanizm ve insan davranýþý için tek rehber olan aklý yerleþtirmeye çalýþmýþ ve aklýn gelenekten, dini kaynaklardan veya kendisinden baþka herhangi bir kaynaktan yardým alan herhangi bir düþünceden baðýmsýz olduðunu savunmuþtur. Frankfurt Okulu olarak da bilinen eleþtirel teori, üyeleri arasýndaki temel farklýlýklara raðmen, genel uzlaþmaya dayalý “eleþtirel teori”, Aydýnlanma düþüncesine yanýt olarak ortaya çýkmýþ bir sosyal araþtýrma kurumudur. Okul, son 20 yýlda sosyal bilimlerde, özellikle antropoloji, iktisat ve sosyoloji gibi alanlarda Marksist düþüncenin geliþmesini saðlamýþ ve Marksizm olan asýl ilgi alanýna çok yakýn bir yol izlemiþlerdir.
Frankfurt Okulu düþünürleri; felsefe, siyaset, psikanaliz, müzik ve estetik gibi farklý disiplinlerde çalýþýrken araþtýrmalarýna eleþtirel bir gözle bakma giriþimleri baðlamýnda Aydýnlanma düþüncesine yönelik eleþtirileri ile dikkat çekmiþlerdir. Aydýnlanma eleþtirisi, Frankfurt Okulu’ndan daha önce baþlamasýna raðmen en ciddi ve güçlü eleþtirilerin Horkheimer, Adorno, Habermas, Marcuse gibi Frankfurt Okulu mensuplarý tarafýndan yapýldýðý görülmektedir. Sonuç olarak Frankfurt Okulu baðlamýnda Aydýnlanma eleþtirisi; Aydýnlanma'nýn temel dayanaðý olan eski dünyanýn hurafelerinin, geleneklerinin ve kadim inançlarýnýn yerle bir edilmesi veya kökünden sökülmesi gerektiði, en az gerçek kadar aklýn mit haline getirildiði ve Aydýnlanma’nýn asýl amacýndan saptýðý eleþtirilmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Aydýnlanma, Aydýnlanma eleþtirisi, Eleþtirel Teori, Frankfurt Okulu
|
