Bu araştırma aracılığıyla, 18. yüzyılda Avrupa'da özellikle muhafazakârlar, romantikler ve çeşitli Kıta Avrupası düşünürleri arasında ortaya çıkan felsefi ve toplumsal bir hareket olan Aydınlanma'nın ciddi bir eleştirisi olarak başlayan Aydınlanma eleştirisi tanıtılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında Aydınlanma düşüncesi, ikinci aşamada Frankfurt Okulu, son aşamada ise Frankfurt Okulu’nun Aydınlanma düşüncesine getirdiği eleştirilere yer verilmiştir.
İlerleme fikri olan Aydınlanma, önce Kuzey İtalya ardından İngiltere ve Hollanda başta olmak üzere kısa sürede tüm Avrupa ülkelerine yayılan, yeni dünyada mutlak hümanizm ve insan davranışı için tek rehber olan aklı yerleştirmeye çalışmış ve aklın gelenekten, dini kaynaklardan veya kendisinden başka herhangi bir kaynaktan yardım alan herhangi bir düşünceden bağımsız olduğunu savunmuştur. Frankfurt Okulu olarak da bilinen eleştirel teori, üyeleri arasındaki temel farklılıklara rağmen, genel uzlaşmaya dayalı “eleştirel teori”, Aydınlanma düşüncesine yanıt olarak ortaya çıkmış bir sosyal araştırma kurumudur. Okul, son 20 yılda sosyal bilimlerde, özellikle antropoloji, iktisat ve sosyoloji gibi alanlarda Marksist düşüncenin gelişmesini sağlamış ve Marksizm olan asıl ilgi alanına çok yakın bir yol izlemişlerdir.
Frankfurt Okulu düşünürleri; felsefe, siyaset, psikanaliz, müzik ve estetik gibi farklı disiplinlerde çalışırken araştırmalarına eleştirel bir gözle bakma girişimleri bağlamında Aydınlanma düşüncesine yönelik eleştirileri ile dikkat çekmişlerdir. Aydınlanma eleştirisi, Frankfurt Okulu’ndan daha önce başlamasına rağmen en ciddi ve güçlü eleştirilerin Horkheimer, Adorno, Habermas, Marcuse gibi Frankfurt Okulu mensupları tarafından yapıldığı görülmektedir. Sonuç olarak Frankfurt Okulu bağlamında Aydınlanma eleştirisi; Aydınlanma'nın temel dayanağı olan eski dünyanın hurafelerinin, geleneklerinin ve kadim inançlarının yerle bir edilmesi veya kökünden sökülmesi gerektiği, en az gerçek kadar aklın mit haline getirildiği ve Aydınlanma’nın asıl amacından saptığı eleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Aydınlanma, Aydınlanma eleştirisi, Eleştirel Teori, Frankfurt Okulu
|