19. yüzyýl, özellikle sanayi devriminin, üretim ve ticari deðiþikliðinin etkilerinin dünyada net bir þekilde hissedildiði ve deðiþimin yaþandýðý bir dönemdir. Sanayi devriminin, üretim araçlarýnýn geliþmesine etkisi, özellikle tekstil ve dokumacýlýk üzerine kurulan yeni üretim yerleri olarak fabrikalardaki üretim yöntemleri incelenerek daha kolay anlaþýlabilecektir. Ayný zamanda üretim araçlarýnýn geliþmesi, üretimin artmasýný, ticaretin buna göre þekillenmesini hatta Avrupa merkezli siyasetin, þekillenen ticaretin önünü açacak þekilde bir takým dýþ iliþkiler geliþtirmesini saðlamýþtýr. Bu dýþ iliþkiler, liberalizm ideolojisinin merkeze alýnarak, devlet destekli piyasadan özel giriþimci piyasaya yönelik ilk giriþimlerin olmasý anlamýna geliyordu. Osmanlý Devleti’de baþta Ýngiltere’nin diplomatik giriþimleri ve önerileriyle, özel giriþimci (Teþebbüs-i Þahsi) piyasaya doðru adýmlar özellikle Avrupa ülkeleriyle yapýlan 1838 Balta Limaný Antlaþmasý ve Tanzimat Dönemi sonrasýndaki geliþmelerle ortaya konabilir. Bu geliþmelerden hemen önce Balta Limaný Antlaþmasý yapýlana kadar ki süreçte geleneksel anlamda, 19. yüzyýlýn baþýndan itibaren devlet izinli þehir zanaatkarý olarak isimlendirilebilecek ‘’Esnaf’’larýn tekstil (Dokumacýlýk yaparak veya bitkisel ve hayvansal lifler kullanarak bez, örtü, perde, giyim ve aksesuar vb. yapan) ürünü üreticisi bu çalýþmanýn öznesini oluþturmaktadýr. Ýstanbul, Ýnsanlýk tarihinin en önemli þehirlerinden birisi olmasý yaný sýra, Osmanlý Devleti’nin baþkentidir. Bu özellikleri Ýstanbul’un, imparatorluk üretim ve tüketiminin merkezi haline getirmektedir. Bundan dolayý, 19. yüzyýlýn ilk yarýsýnda, Osmanlý üretimine ve mesleklerine yönelik temsili olarak geliþmelerin analiz edilebeceði en kapsamlý yer þeklinde deðerlendirilebilir. Bundan dolayý araþtýrmamýzýn mekansal sýnýrlamasýný da 19. yüzyýldaki Ýstanbul þehri olarak belirlenmiþtir. Osmanlý Devleti’nin, sanayi devrimi üretim yöntemlerine yönelik giriþimlerinin daha iyi anlaþýlabilmesi için, ilk etapta, 19. yüzyýlýn ilk yarýsýndaki tekstil ve dokuma mesleklerinin üretim yöntemlerinin, ürünlerinin, piyasalarýnýn, sorunlarýnýn anlaþýlmasý büyük önem arz etmektedir. Nitekim araþtýrmamýzýn amacý da bu geliþmelerin anlaþýlmasýna odaklanmaktadýr. Kýsaca bu çalýþmanýn konusu, 19. Yüzyýlýn ilk yarýsýndaki tekstil ve dokuma meslekleri, lonca kayýtlarý, kadý sicilleri kayýtlarý, ilgili Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi tasnifleri doðrultusunda ele alýnarak , dönemde halen devam eden devlet destekli ve izinli tekstil ve dokuma üretiminin genel durumunu açýklamaktýr.
Anahtar Kelimeler: Tekstil Üretimi Tarihi, Osmanlý Devleti Ýktisadi Tarihi, Osmanlý Esnaflarý, Ýstanbul Tarihi
|
