19. yüzyıl, özellikle sanayi devriminin, üretim ve ticari değişikliğinin etkilerinin dünyada net bir şekilde hissedildiği ve değişimin yaşandığı bir dönemdir. Sanayi devriminin, üretim araçlarının gelişmesine etkisi, özellikle tekstil ve dokumacılık üzerine kurulan yeni üretim yerleri olarak fabrikalardaki üretim yöntemleri incelenerek daha kolay anlaşılabilecektir. Aynı zamanda üretim araçlarının gelişmesi, üretimin artmasını, ticaretin buna göre şekillenmesini hatta Avrupa merkezli siyasetin, şekillenen ticaretin önünü açacak şekilde bir takım dış ilişkiler geliştirmesini sağlamıştır. Bu dış ilişkiler, liberalizm ideolojisinin merkeze alınarak, devlet destekli piyasadan özel girişimci piyasaya yönelik ilk girişimlerin olması anlamına geliyordu. Osmanlı Devleti’de başta İngiltere’nin diplomatik girişimleri ve önerileriyle, özel girişimci (Teşebbüs-i Şahsi) piyasaya doğru adımlar özellikle Avrupa ülkeleriyle yapılan 1838 Balta Limanı Antlaşması ve Tanzimat Dönemi sonrasındaki gelişmelerle ortaya konabilir. Bu gelişmelerden hemen önce Balta Limanı Antlaşması yapılana kadar ki süreçte geleneksel anlamda, 19. yüzyılın başından itibaren devlet izinli şehir zanaatkarı olarak isimlendirilebilecek ‘’Esnaf’’ların tekstil (Dokumacılık yaparak veya bitkisel ve hayvansal lifler kullanarak bez, örtü, perde, giyim ve aksesuar vb. yapan) ürünü üreticisi bu çalışmanın öznesini oluşturmaktadır. İstanbul, İnsanlık tarihinin en önemli şehirlerinden birisi olması yanı sıra, Osmanlı Devleti’nin başkentidir. Bu özellikleri İstanbul’un, imparatorluk üretim ve tüketiminin merkezi haline getirmektedir. Bundan dolayı, 19. yüzyılın ilk yarısında, Osmanlı üretimine ve mesleklerine yönelik temsili olarak gelişmelerin analiz edilebeceği en kapsamlı yer şeklinde değerlendirilebilir. Bundan dolayı araştırmamızın mekansal sınırlamasını da 19. yüzyıldaki İstanbul şehri olarak belirlenmiştir. Osmanlı Devleti’nin, sanayi devrimi üretim yöntemlerine yönelik girişimlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için, ilk etapta, 19. yüzyılın ilk yarısındaki tekstil ve dokuma mesleklerinin üretim yöntemlerinin, ürünlerinin, piyasalarının, sorunlarının anlaşılması büyük önem arz etmektedir. Nitekim araştırmamızın amacı da bu gelişmelerin anlaşılmasına odaklanmaktadır. Kısaca bu çalışmanın konusu, 19. Yüzyılın ilk yarısındaki tekstil ve dokuma meslekleri, lonca kayıtları, kadı sicilleri kayıtları, ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivi tasnifleri doğrultusunda ele alınarak , dönemde halen devam eden devlet destekli ve izinli tekstil ve dokuma üretiminin genel durumunu açıklamaktır.
Anahtar Kelimeler: Tekstil Üretimi Tarihi, Osmanlı Devleti İktisadi Tarihi, Osmanlı Esnafları, İstanbul Tarihi
|
