Keywords:

Giriş: Tıp etiği tarihinde zarar vermeme ödevi doğrultusunda hastaya zarar vereceği düşünülerek ölümcül ve ciddi tanının hastaya söylenilmesinden kaçınılmıştır.1 Zaman içerisinde hastaya kötü olan haberin, ciddi tıbbi bilginin söylenmemesi yönündeki eğilim bireye - özerkliğe saygı ilkesinin tıp etiğinin merkezinde yer alması, hasta - sağlık çalışanı ilişkisinin güvene temellenmesi, özellikle onkolojik hastalıkların tedavisi ile ilgili olumlu gelişmelerin kaydedilmesi, toplumun kanser ve diğer birçok hastalığın nedeni ve tedavisi ile ilgili bilgi sahibi olması, hastanın bilgilendirilmesi ve aydınlatılmış onamının alınması ile ilgili yasal düzenlemeler nedeniyle yerini hastaya ilgili tüm bilgilerin paylaşılması yönündeki bir eğilime bırakmıştır.2 Kanser, fiziksel bir hastalık olmasının yanı sıra, psiko-sosyal sorunların en fazla gözlemlendiği durumlardan biridir. Kanser sadece ölümü değil, ölüme ağrı içinde yavaş yavaş yaklaşmayı ve hastalığın gidişine ya da tedaviye bağlı organ kaybını, sakatlanmayı da çağrıştırır3. Bu nedenle kanser tanısı gibi tıbbi bilginin hastaya söylenmesi basit bir bilgi vermekten daha zor bir süreçtir. Hastaya kanser tanısının söylenmesine ilişkin uygulamaların; etnik köken, dini inanç, kültür ve yasal düzenlemeler ile sağlık çalışanlarının tutumları nedeniyle farklılık gösterdiği belirtilmektedir.4 Kapsam: Yapılan bu araştırmanın kapsamını, Türkiye’de kanser tanısının hastaya söylenmesine ilişkin hasta, hasta yakını, hekim, hemşire ve sağlıklı bireylerin görüşlerinin değerlendirildiği ve tam metnine ulaşılabilen araştırmalar oluşturmuştur. Sınırlılıklar: Sınırlı veri tabanları kullanılarak yürütülmesi araştırmanın sınırlılığıdır. Amaç: Bu çalışma ile Türkiye’de hasta, hasta yakını, hekim ve hemşirelerle yapılmış araştırmalar doğrultusunda kanser tanısının hastaya söylenmesine ilişkin ilgili tarafların görüşlerinin belirlenmesi, varsa tarafların görüşleri arasındaki farklılıkların ve zaman içerisinde görüşlerdeki değişimin ortaya konması amaçlanmıştır. Yöntem: Retrospektif olarak planlanmış tanımlayıcı çalışmada, Eylül 2017 - Şubat 2018 tarihleri arasında Türk Tıp Veri Tabanı, Türkiye Atıf Dizini, Türk Medline ve Yüksek Öğrenim Kurumu Ulusal Tez Merkezi veri tabanları incelenmiştir. Veri tabanlarının incelenmesinde ‘kanser, aydınlatılmış onam, gerçeğin söylenmesi, hastanın bilgilendirilmesi, hasta-sağlık çalışanı ilişkisi, hasta yakını, hekim, hemşire’ anahtar kelimeleri kullanılmıştır. Bulgular: Çalışma kapsamında değerlendirilen 11 araştırmanın tümü niteliksel olup; araştırma verilerinin toplanmasında anket formu kullanılmıştır. Araştırmaların örneklem grubunu, kanser tanılı ve kanser dışında hastalık tanısı olan hastalar, kanseri tanısı alan hastaların birinci derece yakınları, hekim ve hemşireler ile sağlıklı bireyler oluşturmuştur. Kanser hastalarının %64’ünün hastalık tanısını bilmek,5 kanser dışında hastalığı olan hastaların %85,3’ünün tedavi edilemez kanser tanısının önce kendisine söylenmesini istediği belirlenmiştir.6 Hasta yakınlarının yaklaşık yarısı kanser tanısının yakınına söylenmesi gerektiğini belirtmiştir.7-8 Hekimlerin yarıdan fazlasının (%67, %51, %62,5, %72) kanser tanısının hastaya söylenmesi gerektiğini düşündükleri saptanmıştır.4,6,9-10 Hemşireler az oranda (%24,2, %37,2) hastaya tüm doğruların söylenmesi gerektiğini düşündüklerini ve kanser olduğunu hastaya söylediklerini ifade etmişlerdir.11,12 Sonuç: Kanser ve kanser dışında hastalık tanılı hastaların, hasta yakınlarının ve hekimlerinde yer aldığı sağlıklı bireylerin çoğu kendilerine kanser tanısının söylenmesini istemektedirler. Hekimler, hasta yakınlarına ve hemşirelere göre hastaya kanser tanısının söylenmesini daha fazla tercih etmektedirler. Son yıllarda ülkemizde kanser hastalarının hastalıklarıyla ilgili bilgi düzeylerini ve verilen bilgileri yeterli bulma durumlarını değerlendiren araştırma sonuçları doğrultunda kanser tanısının hastaya söylenmemesi yönündeki eğilimin değiştiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle hekim ve hemşirelerin iletişimdeki hünerlerini geliştirmelerini ve kanser hastalarının bilgilendirilmesine yönelik yaklaşımları bilmelerini sağlayacak eğitim almalarının önemli olduğu düşünülmektedir. Kaynaklar 1. Ersoy N. Onkoloji hemşireliğinde etik. Türk Onkoloji Dergisi. 2009;24(4):191-197. 2. Ataç A, Gülsoy R, Güven T. Gerçeği söylemenin istisnaları. Türkiye Klinikleri J. Med Ethics. 2005;13(1):55-57. 3. Korkmaz M, Yangöz ŞT. Hastanın kanser tanısına uyumunun sağlanmasında hemşirenin rolü. Uluslararası Hakemli Akademik Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi. 2013;3(8):76-109. 4. Datlı U, Çelik P, Havlucu Y, Göktalay T, Coşkun AŞ, Yorgancıoğlu AA. Hekimlerin, hasta yakınlarının ve toplumun akciğer kanseri tanısının söylenmesine ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. Tuberk Toraks. 2017;65(1):9-17. 5. Özkal F. Kanser tanısının hastaya söylenmesine ilişkin hasta ve hasta yakınlarının görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, 2008. 6. Odabaşı AB, Büken NÖ. Aydınlatılmış onam ve yaşam sonunda alınan etik kararlar-Hacettepe örneği. Türkiye Klinikleri J. Medical Sciences. 2009;29(5):1041-1054. 7. Doruk S, Sevinç C, Sever F, İtil O, Akkoçlu A. The trends of relevance about telling lung cancer diagnosis: social constraints, medical practice in several clinics. Tuberk Toraks. 2012;60(4):336-343. 8. Yalçın A, Sılay K, Büyükçelik A, Işıkdoğan A, Türk HM, Coşkun HŞ, Özdemir F, Uğurlu M, Üstü Y, Yalçın B. Opinions of the Turkish population on cancer and being informed of the diagnosis of cancer. Turk J Med Sci. 2015;45:387-392. 9. Özkıriş A, Güleç G, Yenilmez Ç, Musmul A, Yanaş M. Hekim tutumları üzerine bir çalışma: ölüm ve ölümcül hastaya yaklaşım. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi. 2011;24:89-100. 10. Doruk S, Sevinç C, Sever F, İtil O, Akkoçlu A. The trends of relevance about telling lung cancer diagnosis: social constraints, medical practice in several clinics. Tuberk Toraks 2012;60(4):336-343. 11. Kavlak O, Ertem G, Sevil Ü. Kanserli hastalara bakım veren hemşirelerin kanserli hastalara doğruyu söyleme konusundaki tutumları. Turkiye Kinikleri J Med Ethics. 2008;16:1-7. 12. Tavşanlı NG, Çeçen D, Tayhan E, Kahraman G. Kanser hastalarına bakım verenlerin hastalara karşı duygu ve tutumları. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2016;3(4):470-475.

Anahtar Kelimeler: Kanser tanısı, Gerçeğin söylenmesi, Hasta, Hasta yakını, Hekim, Hemşire.