Keywords:

Giriş: Şans oyunlarının en yaygın olarak bilinenlerinden biri şüphesiz iskambil oyunlarıdır. B. Mahir’in aktardığına göre İskambil kartlarının ilk olarak Uzakdoğu’da ortaya çıktığı, daha sonra Mısır Memlûkleri yoluyla Avrupa’ya yayıldığı düşünülmektedir. Memlûk iskambillerinin neredeyse tam bir deste oluşturan tek örneği İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Memlûk iskambillerinin varlığı ilk olarak L. A. Mayer’in 1939 yılında yayımlanan Mamluk Playing Cards adlı makalesinde gün yüzüne çıkmıştır. Ülkemizde ise bu kartların önemine, Metin And’ın 1986 yılında yayımlanan makalesinde dikkat çekilmiştir. Bu iskambiller boyut olarak günümüz iskambillerinden daha dar ve uzun bir formda, ortalama 24,5x8,5 cm ölçülerindedir. Memluk destesini, günümüz iskambilleri ile kıyasladığımızda, bu destenin salt bir oyun aracı olarak tasarlandığını söyleyebiliriz. Bu kartların tasarımında, bir görsel iletişim kaygısı gözetilmeksizin, bitki motifleri ve geometrik şekiller kullanılmıştır. İskambil kartlarının yaygınlaşması sürecinde kartların üzerinde kullanılan bezemeler, illüstrasyonlar oldukça çeşitlenmiştir. İskambillerin, yaygın olarak, zengin yoksul demeden herkesin elinin altında olma olasılığı, firmaların iskambil kartlarını adeta küçük reklam panoları olarak kullanmalarına neden olmuştur. Reklamın yanında propaganda aracı da olan iskambiller, politik illüstrasyonlar kullanılarak tasarlanmıştır. Amaç: Bu çalışma, politik propaganda amacı ile tasarlanan iskambil kartlarını tasarımcı bakış açısı ile araştırmak üzere gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Bu çalışmada iskambil kartları, bir tasarım nesnesi olarak ele alınmıştır. Tasarım konusu olarak, politik propaganda amacı ile yapılmış olan tasarımlar seçilmiştir. Bu tasarım örnekleri; Amerika, Rusya, Almanya, Fransa, İngiltere, Avusturya, İspanya, Litvanya ve Belçika’dan seçilmiştir. Sınırlılıklar: Araştırmada kullanılan iskambil kartları, 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın ortalarında üretilmiş olan iskambillere aittir. Seçilen iskambil tasarımları, politik bir bakış açısı ile değil, bir görsel iletişim aracı olarak illüstratif yönü ile analiz edilmiştir. Yöntem: : Bu çalışma derleme niteliğinde bir çalışmadır. Araştırmanın ana materyallerini; iskambiller konusundaki yazılı kaynaklar ile iskambil kartı tasarımlarının görsel kaynakları oluşturmaktadır. Bulgular: Propagandanın en yoğun kullanıldığı dönemler savaş dönemleridir ve politik propaganda iskambillerinin genellikle savaş döneminde üretilmiş olduğu gözlenmiştir. Politik propaganda söz konusu olduğunda her zaman taraf ve taraf olmayan ayrımı oluşmaktadır. Bu nedenle iskambil kartları üzerine politik propaganda amaçlı çizilmiş olan illüstrasyonları da genel olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bu iskambillerin bir kısmı, “patriotic/vatansever” olarak nitelenen kartlardır. Bu türdeki iskambil illüstrasyonları, taraftarına destek olmak adına olumsuz bir yorum katılmadan ve daha çok realistik tarzda çizilmiştir. İskambillerin diğer bir kısmı ise “anti/karşıt” bir tutumu yansıtmaktadır. Bu iskambiller üzerine, karşıt olduğu görüşü ya da kişiyi hicveden kompozisyonlar, karikatürize edilmiş karakterler ile çizilmiştir. Sonuç: Propaganda, en kısa tanımı ile taraflı bilginin sunulmasıdır. Bu nedenle kitleleri etkileme amacı taşımaktadır. Kitleler söz konusu olduğunda ise politik bakış açıları devreye girmektedir. Bu nedenle propaganda en çok politika alanında kullanılmaktadır. Politik propagandanın kullanıldığı en ünlü tasarım örneği 1917 yılında, James Montgomery Flagg tarafından “I Want You for the U.S. Army” adlı, ABD ordusuna asker toplamak için yapılmış olan çağrı afişidir. Propaganda içeren illüstrasyonları, afişlerden başka iskambillerde de görmek mümkündür. Bu iskambiller daha çok savaş zamanında üretilmiştir. Bunun bir nedeni iskambillerin askerler arasında yaygın kullanımıdır. Böylece her iskambil oyununda oyuncular, gönüllü olarak, defalarca propaganda içeren görsel bir bombardımana maruz kalmaktadır. Bu iskambiller genellikle iki görüş üzerine tasarlanmıştır: Birinci görüşte, tarafını yüceltme amaçlı, olumsuz yorum içermeyen, gerçekçi illüstrasyonlar; İkincisinde ise, tarafını yüceltmek için karşı olduğu görüşü yerme mantığı taşıyan, hiciv ve komik unsurlarla bezeli illüstrasyonlar kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İllüstrasyon, iskambil kartları, propaganda, tasarım.