Ýlahi sýfatlarýn mahiyeti ve Zât ile iliþkisi ilk dönem kelam tarihinin en önemli teolojik sorunlarýndan biridir. Ýlahi sýfatlarýn Zâtýn ayný mý yoksa ondan baþka bir þey mi olduðu minvâlinde yapýlan tartýþmalarý hicri ikinci yüzyýlýn baþlarýna kadar götürmek mümkündür. Bu mesele sýfatlarý Zâtýn ayný kabul eden Mutezile ile Eþariler’in ayrýþtýðý temel meselelerdendir. Mutezile Ýslam’ýn temel inanç ilkesi olan tevhid düþüncesini katý tenzihçi bir anlayýþ ile yorumlayarak sýfatlarýn harici gerçekliðe sahip manalar olmayýp salt isimlendirmeden ibaret olduklarýný iddia ederken buna mukabil Eþariler sýfatlarýn Zâtýn ne ayný ne de gayrý olduðunu ileri sürmüþlerdir. Mutezileye göre ilahi sýfatlar, harici gerçekliðe sahip manalar olarak telakki edildiðinde, ezeli Zâtýn ezeli sýfatlarý var olacaðý için, kadim Zâtýn haricinde baþka kadim varlýklarýn var olmasý gibi teolojik sorunun ortaya çýkmasýna neden olmaktadýr. Bu durum Ýslam dininin en temel ilkesi olan tevhid düþüncesine aykýrýdýr. Dolayýsýyla söz konusu teolojik problemin önüne geçmenin yegâne yolu, ilahi zata ait sýfatlarýn, Tanrý haricindeki varlýklarýn taþýmýþ olduklarý sýfatlardan farklý þekilde, gerçekliklerinin olmadýðýný kabul etmektir. Vahdet-i vücud ehli sufiler ise ilahi sýfatlarýn Zât ile olan iliþkisini “Tanrý’nýn sýfatlarý taakkul bakýmýndan Zâtýnýn gayrý, vücud bakýmýndan Zâtýn aynýdýr.” þeklinde formüle ederler. Bir baþka ifadeyle sýfatlar Zât ile vücud ve gerçekleþme bakýmýndan Zâtýn ayný iken mefhum bakýmýndan Zâtýn gayrýdýr. ORCID NO: 0000-0003-4245-9488
Anahtar Kelimeler: Ýlahi Sýfatlar, Kelâm, Vahdet-i Vucûd, Ýbn Arabî
|
