Öz: Bu çalýþmada ülkemizde 2007-2021 yýllarý arasýnda yapýlan ve erken çocuklukta biliþsel esnekliði konu alan bilimsel araþtýrmalarýn derlenmesi amaçlanmýþtýr. Veri toplamada doküman analizinden yararlanýlmýþ; “biliþsel esneklik”, “zihinsel esneklik”, “esnek düþünme” anahtar kelimeleriyle internet tabanlý bir tarama yapýlmýþtýr. Ayrýca biliþsel esneklik yürütücü/yönetici iþlevlerin alt boyutu olduðundan “yürütücü iþlev” ve “yönetici iþlev” anahtar kelimeleri ile de taramalar sürdürülmüþtür.
Biliþsel esnekliði konu alan çalýþmalar içinde örneklemi erken çocukluk dönemindeki çocuklardan, okul öncesi öðretmenlerinden, erken çocukluk döneminde çocuðu olan ebeveynlerden, üniversitelerin okul öncesi öðretmenliði bölümü/çocuk geliþimi bölümü öðrencilerinden oluþanlar veya konu ile ilgili yapýlan nitel çalýþmalardan erken çocukluk dönemini kapsayanlar analize dahil edilmiþtir. Sonuçta amaç kriterleriyle uyumlu 11’i makale, 12’si yüksek lisans tezi ve 6’sý doktora tezi olmak üzere toplam 29 çalýþmaya ulaþýlmýþtýr. Bu çalýþmalar türüne, konu alanýna, kullanýlan veri toplama araçlarýna, örneklemine, desenine, aracý deðiþken olma durumuna, ölçek geliþtirme çalýþmasý ve eðitim programý olma durumuna göre tasnif edilerek detaylandýrýlmýþ, ayrýca biliþsel esnekliði yürütücü iþlevlerin alt boyutu olarak ele alan çalýþmalar da analize dahil edilmiþtir.
Analizi yapýlan 29 çalýþmanýn sonuçlarý þöyle özetlenebilir: Biliþsel esneklik arttýkça çocuklarda yaratýcý ve yansýtýcý düþünme becerisi, sayý ve kavram geliþimi, dil geliþimi, davranýþsal özdüzenleme becerileri artmaktadýr. Biliþsel esnekliði konu alan çalýþmalar 2019 yýlý itibariyle artýþ göstermiþtir, ancak doktora tezi düzeyinde sýnýrlý sayýda çalýþma mevcuttur. Konuyla ilgili nitel çalýþma sayýsý ve biliþsel esnekliði ölçen yerli ölçme aracý sayýsý yetersizdir. Bu kapsamda daha fazla Türkçe ölçme aracý geliþtirilmesi, biliþsel esneklikle sosyal ve duygusal geliþimi bütünleþtiren daha fazla çalýþma yapýlmasý ve eðitim programlarý geliþtirilip uygulanmasý sunulan öneriler arasýndadýr.
Anahtar Kelimeler: Biliþsel Esneklik, Zihinsel Esneklik, Esnek Düþünme, Yürütücü Ýþlev, Yönetici Ýþlev
|
