Hükümet sistemi tartýşmalarý Anayasa Hukuku literatürünün en önemli konularý arasýnda gelmektedir. Eski ve yeni demokrasilerde anayasa mühendisleri siyasal istikrarsýzlýklarý ve rejim bunalýmlarýný önlemek için en ideal hükümet sistemi modelinin ne olabileceği sorusu üzerinde durmaktadýrlar. Benzer tartýşmalar uzun yýllar parlamenter sistemin uygulama alanlarýndan biri olan ülkemizde de yürütülmüş; parlamenter sistemin istikrarsýzlýk yaratan bir sistem olduğu yönündeki eleştiriler neticesinde ülkemizde önce, 2007 yýlýnda cumhurbaşkanýnýn genel oyla halk tarafýndan seçilmesini öngören anayasa değişikliğiyle birlikte başkanlý parlamenter sisteme; daha sonra 16 Nisan 2017 günü yapýlan halkoylamasýnda kabul edilen ve 24 Haziran 2018 seçimlerinin ardýndan "Cumhurbaşkanlýğý Sistemi" olarak adlandýrýlan yeni hükümet sistemine geçilmiştir. Leon D. Epstein’in "yürütme iktidarýnýn yasama iktidarýndan kaynaklandýğý ve ona karşý sorumlu olduğu anayasal demokrasi tipi" olarak tanýmladýğý1 parlamenter sistemde yürütme organý düalist bir yapýya sahip olup, yürütme yetkisi sembolik konumdaki devlet başkaný ile başbakan ve bakanlardan oluşan hükümet arasýnda paylaştýrýlmýştýr. Devlet başkaný partiler üstü ve sorumsuz iken; yürütme yetkisinin asýl sahibi olan bakanlar kurulu, yasama organýna karşý siyaseten sorumludur. Başbakan tarafýndan temel ilkeleri belirlenen hükümet programý ve politikalarý, bakanlar kurulu tarafýndan yürütülmektedir. Hükümet, yasama organýnýn güvenine sahip olduğu müddetçe görevde kalabilmektedir. Parlamenter sisteme ilişkin eleştirilerin başýnda, bu sistemin istikrarsýz hükümetlere yol açtýğý gelmektedir. Bu istikrarsýzlýğýn temel nedeni ise koalisyon hükümetleri olarak gösterilmektedir. Tarihsel olarak iki partili bir yapýlanma şeklinde ortaya çýkan parlamentarizm, parlamenter hükümet sisteminin yaygýnlaşmasý ve seçim sistemlerinde nispi temsil yönünde yapýlan reformlarla birlikte çok daha karmaşýk bir hal almýş ve 20 yüzyýlda siyaset, kural olarak çok partili bir yapýya bürünmüştür.2 Çok partili sistem ve nispi temsil sistemin birlikte uygulanmasý sonucunda siyasi partiler, yasama meclislerinde tek başlarýna hükümet olabilmek için gereken çoğunluğa ulaşamamýş ve yürütme iktidarýnýn oluşturulabilmesi için koalisyonlara ihtiyaç duyulmuştur. Sartori’nin koalisyon hükümetlerinin yapabileceği birazcýk icraatýn ilk altý ay içinde, hükümetin devrilmesinin hoş karşýlanmayacağý ilk balayý döneminde yapýldýğý, daha sonra hükümetlerin hareketsiz kalarak, gemiyi batýrmamaya çalýşarak zaman kazanmaya baktýklarý3 düşüncesine paralel olarak, sýkýntýlý zamanlarda, koalisyon ortaklarýnýn sorumluluk almak yerine birbirlerini suçlamasý, sorumlu ve yetkilinin kim olduğunun tam olarak anlaşýlamamasýnýn parlamenter yönetimin demokratik niteliğini zayýflatacağý ileri sürülmektedir. Bu çalýşmada, koalisyon hükümetlerinin kaçýnýlmaz olarak yürütmede istikrarsýzlýğa yol açtýğý iddiasýnýn aksine, Almanya, Lüksemburg, Avusturya, Belçika, Finlandiya gibi İkinci Dünya Savaşý sonrasý itibarýyla sürekli olarak istikrarlý koalisyon hükümetleri tarafýndan yönetilmiş olan ülkelerdeki koalisyon modelleri ve dinamikleri incelenecek, hükümet istikrarýnýn sağlanmasý
1 Leon D. Epstein, "Parliamentary Government", International Encyclopedia of the Social Sciences, V. 11, Der. David L. Sills, Macmillian and Free Press, New York 1968, s. 419. 2 Wolfgang S. Müller ve Kaare Strøm, “Coalition Governance in Western Europe: An Introduction”, Coalition Governments in Western Europe, Der. Wolfgang S. Müller ve Kaare Strøm, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 1.
3 Giovanni Sartori, Karşýlaştýrmalý Anayasa Mühendisliği: Yapýlar, Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine Bir İnceleme. Ankara, 1997, Yetkin Yayýnlarý, s. 151-153.
bakýmýndan siyasi partilerin sayýsý, büyüklükleri ve siyasi tercihleri, aşýrý partilerin var olup olmadýğý, siyasi partiler arasýndaki ideolojik kutuplaşmanýn derecesi gibi faktörler4 ele alýnacak; koalisyon olgusunun demokrasi ve uzlaşý kültürünün gelişmesi açýsýndan bir fýrsat olarak görülüp görülemeyeceği tartýşýlacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Koalisyon hükümetleri, siyasi parti sistemi, siyasi istikrar, demokrasi.
|
