Bu çalýþmada Gray’in Pekiþtireç Duyarlýlýk Teorisi’nde iddia ettiði “cezaya duyarlýlýkla iliþkili olan Davranýþsal Ýnhibisyon Sisteminin içedönüklükle baðlantýlý olduðu, dolayýsýyla içedönüklerin dýþadönüklere göre cezaya ödülden göreceli olarak daha duyarlý olacaklarý ve öðrenme süreçlerinde cezanýn ödülden daha etkili olacaðý” ve ““ödüle duyarlýlýkla iliþkili olan Davranýþsal Aktivasyon Sisteminin dýþadönüklükle baðlantýlý olduðu, dolayýsýyla dýþadönüklerin içedönüklere ödüle cezadan göreceli olarak daha duyarlý olacaklarý ve öðrenme süreçlerinde ödülün cezadan daha etkili olacaðý” hipotezleri psikometrik ve deneysel açýdan test edilmiþtir. Araþtýrmada Ýçedönük, Ambivert ve Dýþadönük kiþilerin belirlenmesi için Ýstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde öðrenim gören ve çalýþmaya gönüllü olarak katýlmayý kabul eden 744 katýlýmcý, Eysenck kiþilik Envanteri’nin sanal ortama uyarlanmýþ halini akýllý telefon ve tabletleri aracýlýðýyla yanýtlamýþlardýr. 744 kiþiden elde edilen Eysenck Kiþilik Envanteri puanlarý analiz edilerek örneklem ortalamasýna göre belirlenen 93 dýþadönük, 76 içedönük ve 85 ambivert olmak üzere toplam 254 kiþi deneye katýlmak üzere ÝZÜ Psikoloji Laboratuvarýna davet edilmiþtir. Bu kiþilerden 62’si içedönük, 72’si dýþadönük ve 67’si ambivert toplam 201 kiþi deneye katýlmýþtýr. Araþtýrmaya katýlan 201 kiþi kiþilik tiplerine ve uygulanacak pekiþtireç türlerine göre Ýçedönük-Ödül (30 kiþi), Ýçedönük Ceza (32 kiþi), Ambivert-Ödül (33 kiþi), Ambivert-Ceza (34 kiþi), Dýþadönük-Ödül (36 kiþi) ve Dýþadönük-Ceza (36 kiþi) olarak gruplandýrýlmýþtýr. Araþtýrmada öðrenme deneyi için Sözel Bellek Süreçleri Testinde yer alan kelimeleri ve pekiþtireç türlerini (ödül ve ceza) içeren özel bir bilgisayar programý uygulanmýþtýr. Deneye katýlan bu 201 kiþiye ayný zamanda ödüle ve cezaya duyarlýlýklarýný puanlarýný belirlemek için DÝS/DAS ölçeði uygulanmýþtýr. 201 kiþilik örneklem üzerinde yapýlan psikometrik ve deneysel çalýþma sonucunda; kadýn ve erkek denekler arasýnda, ödül ve ceza alan gruplar arasýnda ve içedönük, dýþadönük ve ambivert kiþilik tiplerinin baþarý puanlarý arasýnda anlamlý bir fark olmadýðý yani öðrenme ve bellek performansýnda cinsiyet, pekiþtireç türü ve kiþilik tiplerinin tek baþlarýna belirleyici olmadýklarý görülmüþtür. Kiþilik tipleri ile pekiþtireç türlerinin eþleþtirildiði gruplar arasýnda ise; içedönük ödül grubunun baþarý puaný ortalamasý 0,98 (ss=0,44), içedönük ceza grubunun baþarý puaný ortalamasý 1,45 (ss=0,91), Ambivert Ödül grubunun baþarý puaný ortamasý 0,97 (ss=0,50), ambivert ceza grubunun baþarý puaný ortalamasý 0,96 (ss=0,48), Dýþadönük Ödül grubunun baþarý puaný ortalamasý 1,36 (ss=0,75) ve Dýþadönük Ceza grubunun baþarý puaný ortalamasý 0,74 (ss=0,28) olarak bulunmuþtur. Yapýlan ANOVA analizi sonucunda içedönük ceza grubu baþarý puanýnýn diðer gruplardan dýþadönük ödül grubunun baþarý puanýnýn diðer gruplardan anlamlý derecede yüksek olduðu (F 7,178 df=195, p<0,05) ve uygulanan DÝS/DAS ölçek puanlarýna göre ise içedönük grubun DÝS puaný (ort=21,69 ss=3,40) dýþadönük grubun DÝS puanýndan (ort=20,03 ss=2,91) anlamlý derecede yüksekken (t=3,06 df=132 p<.,003), dýþadönük grubun DAS puaný (ort=39,26 ss=4,55) içedönük grubun DAS puanýndan anlamlý derecede yüksek (t=6,25 df=132 p<,000) olarak bulunmuþtur. Sonuç olarak; Eysenck’in kiþilik teorisinde iddia ettiði içedönüklerin dýþadönüklerden daha iyi öðrendiði hipotezi reddedilirken Gray’in içedönüklerde Davranýþsal Ýnhibisyon Sisteminin daha baskýn olduðu dolayýsýyla daha cezaya duyarlý olduklarý dýþadönüklerin ise Davranýþsal Aktivasyon Sisteminin daha baskýn olmasý nedeniyle ödüle daha duyarlý olduklarý hipotezi hem deneysel hem de psikometrik açýdan doðrulanmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Pekiþtireç Duyarlýlýk Teorisi, Davranýþsal Aktivasyon Sistemi, Davranýþsal Ýnhibisyon Sistemi, Kiþilik Tipleri, Öðrenme, Bellek
|
