Giriþ ve Amaç: Travma, kiþinin hayatý ile fiziksel ve ruhsal bütünlüðünü tehdit eden bir olay yaþamasý ya da buna tanýk olmasý þeklinde tanýmlanabilir. Çocuk ve ergenler þiddet içeren suçlar, cinsel istismar, afetler, savaþ ya da zorbalýk gibi bir dizi travmatik olay yaþayarak ya da buna þahit olarak maðdur olabilmekte ve travma sonrasý stres bozukluðu (TSSB) geliþtirebilmektedirler. Travma maðduru çocuk ya da ergende geliþen biliþsel, duygusal, sosyal ya da davranýþsal belirtiler onlarýn kaçýnma, aþýrý uyarýlmýþlýk hali ya da tepki azalmasý gibi kimi travmatik tepkiler geliþtirmesine yol açabilmektedir. Travmatik tepkilerde biliþlerin önemine yapýlan vurgu dikkate alýndýðýnda çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliþ yapýlarý ile biliþsel müdahaleler uygulamalarý hakkýnda bilgi sahibi olmanýn önemli olduðu düþünülmektedir. Bu baðlamda gerçekleþtirilen bu derleme çalýþmasýnýn amacý, travmayý açýklayan biliþsel modelleri açýklayarak çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliþ yapýlarýný tanýmlamak ve biliþsel terapinin travmayý ele alýþýný ifade ederek uygulamalarda sýk kullanýlan metafor örneklerini sunmaktýr.
Yöntem: Araþtýrma kapsamýnda travmayý açýklayan biliþsel modellerle çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliþ yapýlarý ile bunlara iliþkin biliþsel terapi uygulamalarýný tespit etmek amacýyla 2012-2022 yýllarý arasý yayýmlanmýþ çalýþmalar ScienceDirect, GoogleScholar, Ulakbim ve Springer veri tabanlarýnda taranmýþtýr. Tarama esnasýnda “çocuk ve ergen”, “travma”, “biliþsel terapi”, “travmatik biliþ”, “travma sonrasý stres bozukluðu” ve “pediatrik travma” kelime ile kelime gruplarý kullanýlmýþtýr. Taramaya 7-17 yaþ aralýðý ile yapýlan çalýþmalar dâhil edilmiþ ancak travmayý açýklayan biliþsel modellerde bu ölçüt dikkate alýnmamýþtýr.
Bulgular: Derleme çalýþmasý kapsamýnda incelenen araþtýrmalarda öncelikle biliþsel terapinin travmayý ele alýþý açýklanmýþ, travmanýn geliþimi ile devamýna iliþkin biliþsel modeller tanýtýlmýþ, çocuk ve ergenlerde travmaya özgü sýk gözlenen biliþler ifade edilmiþ ve travma maðduru çocuklarla ergenlere yönelik biliþsel terapiye özgü sýk kullanýlan metafor örnekleri listelenmiþtir. Elde edilen bulgularda travma maðduru çocuk ve ergenlerin biliþ yapýlarýný biliþsel terapi uygulamalarý baðlamýnda ele almanýn ve metafor kullanmanýn travmanýn tedavisinde etkili bir faktör olduðu görülmüþtür.
Sonuç: Bu derleme çalýþmasýnda incelenen araþtýrmalar sonucu travmayý açýklayan biliþsel modellerin hala etkililiðini koruduðu ve geçerli olduðu görülmüþtür. Travma maðdurlarýnýn biliþ yapýlarýnýn kiþiden kiþiye farklýlýk gösterebildiði ve özellikle çocuk ve ergenlerde sýk gözlenen biliþ yapýlarýnýn yetiþkinlerden farklý olduðu sonucuna ulaþýlmýþtýr. Bu durum ruh saðlýðý uzmanlarýnýn travma maðduru çocuk ve ergenlerle çalýþýrken yetiþkinlere kýyasla daha sýk metafor kullanýmýnýn etkili olabileceði þeklinde yorumlanabilir.
Anahtar Kelimeler: Travma, Biliþsel Terapi, Metafor, Maðdur
|
