Öz: Bu çalışmada ülkemizde 2007-2021 yılları arasında yapılan ve erken çocuklukta bilişsel esnekliği konu alan bilimsel araştırmaların derlenmesi amaçlanmıştır. Veri toplamada doküman analizinden yararlanılmış; “bilişsel esneklik”, “zihinsel esneklik”, “esnek düşünme” anahtar kelimeleriyle internet tabanlı bir tarama yapılmıştır. Ayrıca bilişsel esneklik yürütücü/yönetici işlevlerin alt boyutu olduğundan “yürütücü işlev” ve “yönetici işlev” anahtar kelimeleri ile de taramalar sürdürülmüştür.
Bilişsel esnekliği konu alan çalışmalar içinde örneklemi erken çocukluk dönemindeki çocuklardan, okul öncesi öğretmenlerinden, erken çocukluk döneminde çocuğu olan ebeveynlerden, üniversitelerin okul öncesi öğretmenliği bölümü/çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinden oluşanlar veya konu ile ilgili yapılan nitel çalışmalardan erken çocukluk dönemini kapsayanlar analize dahil edilmiştir. Sonuçta amaç kriterleriyle uyumlu 11’i makale, 12’si yüksek lisans tezi ve 6’sı doktora tezi olmak üzere toplam 29 çalışmaya ulaşılmıştır. Bu çalışmalar türüne, konu alanına, kullanılan veri toplama araçlarına, örneklemine, desenine, aracı değişken olma durumuna, ölçek geliştirme çalışması ve eğitim programı olma durumuna göre tasnif edilerek detaylandırılmış, ayrıca bilişsel esnekliği yürütücü işlevlerin alt boyutu olarak ele alan çalışmalar da analize dahil edilmiştir.
Analizi yapılan 29 çalışmanın sonuçları şöyle özetlenebilir: Bilişsel esneklik arttıkça çocuklarda yaratıcı ve yansıtıcı düşünme becerisi, sayı ve kavram gelişimi, dil gelişimi, davranışsal özdüzenleme becerileri artmaktadır. Bilişsel esnekliği konu alan çalışmalar 2019 yılı itibariyle artış göstermiştir, ancak doktora tezi düzeyinde sınırlı sayıda çalışma mevcuttur. Konuyla ilgili nitel çalışma sayısı ve bilişsel esnekliği ölçen yerli ölçme aracı sayısı yetersizdir. Bu kapsamda daha fazla Türkçe ölçme aracı geliştirilmesi, bilişsel esneklikle sosyal ve duygusal gelişimi bütünleştiren daha fazla çalışma yapılması ve eğitim programları geliştirilip uygulanması sunulan öneriler arasındadır.
Anahtar Kelimeler: Bilişsel Esneklik, Zihinsel Esneklik, Esnek Düşünme, Yürütücü İşlev, Yönetici İşlev
|
