| |
Giriş: Küreselleşmenin etkisiyle rekabet anlayışının özel sektörde etkinliğinin yanısıra kamu sektörününde ilkeleri arasında yerini almış ve pek çok ülkeyi kamu yönetimi sistemlerinde reform çalışmalarına yönlendirmiştir. Kamu yönetimine ilişkin reform çalışmaları kapsamında en önemlisi kamu muhasebe sistemlerinin yeniden yapılandırılmasıdır. Kamu yönetiminde muhasebe kilit rol oynamaktadır. Kamu muhasebesi, hükümetlerin mali politikalarına ilişkin işlemlerini kayıt altına alır ve raporlar. Bu sebeple, kamu muhasebesi mali şeffaflık ve hesapverebilirliğin temel unsurudur. Çünkü, kamu muhasebe sistemi, hem kamuoyuna hesap verme yükümlülüğü altında kamu yöneticilerinin doğru kararlar almasına yardımcı olmak, hem de kamu kaynaklarının kullanımına ilişkin kamu mali yönetiminde şeffaflığın temelini oluşturmak açısından büyük önem taşır. Kamu muhasebe sistemlerinin en temel özelliği nakit esaslı muhasebe sistemleri olmalarıdır. Çok uzun yıllar kamu muhasebe sistemleri, bütçelerle verilen ödenekleri, buralardan yapılan harcamaları, harcamaların finansman kaynağı için toplanan gelirleri ve ihtiyaç duyulan diğer bilgileri kapsayan, esasını ise gelirlerin tahsil edildiğinde, harcamaların ödendiğinde kaydını oluşturan, nakit esasına dayanmaktaydı. Dolayısıyla, nakit esaslı muhasebe sistemi kamu muhasebesinin başlangıç noktasıdır. Ancak, bütçe merkezli nakit esaslı kayıt yöntemi zamanla kamu yönetiminin ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelmiş ve kamu muhasebesi alanında yeni arayışlar içerisine girilmiştir. Muhasebe sistemlerinin nakit esasına dayanması, kamuda muhasebe birliğinin olmaması, kapsam itibariyle dar olması, hesaplarda sınıflandırmanın yetersiz olması, detaylı varlık ve kaynak dağılımının izlenememesi, raporlama ve sonuç üretmeye elverişli olmaması, kamu yönetimi sistemlerinde yasal düzenleme ve uygulamaları zorunlu kılmıştır. Bu doğrultuda, Türkiye’de kamu yönetimi reformları kapsamında kamu mali yönetim sistemlerini yeniden yapılandırmak amacıyla gerçekleştirilen yasal düzenlemelerden 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kamu muhasebesi alanında köklü değişiklikler getirmiştir. Bu değişikliklerin başında kamu muhsebesinde nakit esaslı muhasebe sisteminden tahakkuk esaslı muhasebe sistemine geçilmesi gelmektedir. 5018 sayılı kanuna istinaden muhasebeyle ilgili yapılan ikincil düzey düzenlemeler kapsamında tahakkuk esaslı muhasebe sistemine geçilebilmesi amacıyla, 2003 yılında genel yönetime dahil kamu idareleri için muhasebe ve raporlama standartlarını ve çerçeve hesap planını ortaya koyan Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği, 2005 yılında çerçeve hesap planına uygun olarak, tam tahakkuk esasına dayalı Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği yayımlanmıştır. Tahakkuk esası, ekonomik olaylara ilişkin işlemlere ait nakit akımlarının ne zaman olduğuna bakılmaksızın ait oldukları yılda muhasebeleştirilmesi esasına dayanır. Nakit esası ise, gelirlerin nakden tahsil edildiğinde, giderlerin ise ödendiğinde, başka bir ifadeyle nakit girişi ve çıkışı gerçekleştiğinde muhasebeleştirilmesi esasına dayanır. Böylece, bütçe işlemleri açısından nakit esasına göre yapılan kayıtlar, faaliyetler açısından ise tahakkuk esasına göre kayıt yapılmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda geçmişten günümüze, kamu muhasebe sistemleri başlangıç noktasında nakit esaslı muhasebenin, diğer ucunda ise tahakkuk esaslı muhasebenin yer aldığı bir düzlem söz konusudur. Bu iki uygulamanın arasında ise uyarlanmış nakit esaslı muhasebe sistemi ve uyarlanmış tahakkuk esaslı muhasebe sistemi yer almaktadır. Tahakkuk esaslı muhasebe sistemi ile birlikte kapsamlı mali tablolar üretilmeye başlanmış, ve kamu mali yönetiminde finansal raporlama önem kazanmıştır. Amaç: Bu çalışmada, Türkiye’de geçmişten günümüze kamu muhasebe sistemlerinin kavramsal olarak ele alınması, günümüz kamu muhasebe sisteminin gerekliliklerinin ortaya konulması ve sağladığı katkıların incelenmesi amaçlanmaktadır. Kapsam: Kamu muhasebe sistemlerinin incelenmesinde, yasal düzenlemelerden özellikle 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümleri dikkate alınmıştır. Yöntem: Çalışma literatür taramasına dayanmaktadır. Kamu muhasebe sistemleri yasal düzenlemeler kapsamında incelenmiş, mevcut uygulamanın değerlendirilmesi yapılmıştır. Kısıtlar: Çalışma literatür taraması ile sınırlı tutulmuştur. Mevcut uygulamaların değerlendirilmesinde yasal mevzuatlar temel alınmıştır. Örnek kurum incelemeleri veya çalışmaya özgü bir alan araştırması yapılmamıştır. Bulgular: Nakit esaslı muhasebe sistemi sadece bütçe uygulama sonuçları kapsamında muhasebe dışı işlemlerle hazırlanabilen cetveller şeklinde bilgiler üretmektedir. Böylece, raporlamaya uygun hesap planı olmayıp bilanço, faaliyet sonuçları tablosu gibi kamu kesimi dahilinde mali tablolar düzenlenememektedir. Tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin uygulanması ile birlikte, kamu sektörü için hazırlanan ve kamuoyunun bilgisine sunulan kapsamlı mali tablolar düzenlenmeye başlanmıştır. Bilanço, Faaliyet Sonuçları tablosu, Nakit akım tablosu ve Kurumsal, fonksiyonel, finansal ve ekonomik ayrıma göre bütçe uygulama sonuçları tabloları yeni sistemin çıktılarıdır. Bu tablolarla birlikte, kamu muhasebe sisteminde düzenlenen mali raporlar birleştirilecek, ve nakit bilgilerin haricinde varlık ve kaynak dağılımına ilişkin bilgiler sunulacaktır. Sonuç: Kamu muhasebe sistemlerinin başlangıç noktası olan nakit esaslı muhasebe sistemi kamu mali yönetimi reformları kapsamında günümüz tahakkuk esaslı muhasebe sistemine yerini bırakmıştır. 5018 sayılı kanunun getirdiği düzenlemelerden biri olan tahakkuk esaslı muhasebe sistemi, yöneticiler ve kamuoyunun ihtiyaçlarına uygun detaylı bilgi üretilmesi, detaylı mali raporların düzenlenmesi ve kesin hesabın çıkarılmasına temel olacak ve karar ve hesap verme süreçlerinin etkili çalışmasını sağlayacak, bütçe gelir ve giderlerinin nakit, tüm mali işlemlerin tahakkuk easına göre kaydedilmesine zemin hazırlayacak niteliktedir. Böylece, kamu muhasebe sistemi temelini girdi odakli değil sonuç odaklı muhasebe sistemine dayandırması açısından etkin bir rol oynayabilecektir. Bu doğrultuda, mevcut uygulanan muhasebe sistemi kamu mali yönetiminde kendisine yüklenen rolü, fonksiyonları kapsamında gereği gibi yerine getirmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kamu Muhasebe Sistemleri, Nakit Esaslı Muhasebe Sistemi, Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemi, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
|
