Öğretmenlik mesleği; öğrenci, veli, meslektaşlar veya toplumdaki diğer bireyler olmak üzere birçok paydaşı olan özel bir uzmanlık alanıdır. Dolayısıyla öğretmenler bazen öznesi oldukları bir eylem, bazen de öznesi olmadıkları halde bir durum ile etik ilişki içerisine girerler ve değer sorunlarıyla yüklü eylemleri veya durumları “etik veya değerli eylem” olarak tanımlayabilmek için değerlendirmek zorunda kalırlar (Kuçuradi, 2015, 2016b). Eylemin veya durumun temelinde yatan “etik veya değerli” bir eylem olup olmadığının anlaşılmasının tek yolu doğru değerlendirilmesidir. Aksi takdirde eylemlerin ahlaki ve etik boyutundan diğer bir deyişle değerliliğinden söz etmek ya mümkün olmayacak ya da eyleme veya duruma yüklenen değer yanlış olacaktır. En azından eylemin kendisine yüklenen değerin gerekçesi açıklanamayacaktır. Öğretmenlerin mesleklerini icra ettikleri süreçte karşılaştıkları görece karmaşık durumların etik veya ahlaki boyutunun farkında olmaları ve bunu dikkate alarak eylemde bulunmaları dolayısıyla değerli olanı koruyabilmeleri sahip oldukları değerlendirme bilgisine bağlıdır (Biesta, 2011; Wison, 1992). Bu nedenle bu çalışmanın amacı farklı branşlardaki öğretmen adaylarının, bir eylemi veya durumu “etik veya değerli” eylem olarak nitelendirebilmede sahip olduğu değerlendirme bilgisini araştırılmasıdır. Değerlendirme bilgisi öğretmenin meslek hayatında farklı paydaşlarla yaşayacağı etik boyutu olan veya değer yüklü ilişkilerdeki tutumu, izleyeceği yolu ve alacağı kararları doğrudan etkileyeceğinden öğretmen için oldukça önem taşımaktadır. Çalışma nitel bir doğaya sahiptir. Çalışmaya farklı branşlardan 54 (31 Kız, 23 Erkek) öğretmen adayı katılmıştır. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından yazılan bir örnek vaka kullanılmıştır. Örnek vaka şu şekilde öğrencilere sunulmuş, durumu değerlendirmeleri istenmiştir:
“21. Yüzyıl diğer adıyla dijital çağ, günlük alışkanlıklarımız dahil haytamızın her noktasını etkilediği gibi eğitim- öğretim sürecini de etkilemiş, dijital teknolojiler çağın gereklerine uygun olarak öğretim sürecine entgere edilmiştir. Bilgisayar-destekli eğitim, harmanlanmış öğrenme, e-öğrenme, web 2.0 teknolojiler gibi kavramlar eğitim-öğretimin bir parçası haline gelmiştir. Her ne kadar bu dönüşüm süreci çocukların dijital dünyada kendilerine yer bulabilecek bilgi ve beceriler ile donanımlarına fırsatlar sunuyor olsa da, siber zorbalık, sosyal medya platformları üzerinden çocukları ve gençleri hedef alan saldırı vb. tehdit türleri, özellikle ekonomik açıdan nispeten düşük gelir seviyesindeki ailelerin çocuklarının bu teknolojilere ulaşma sürecinde yaşanan sıkıntılar ve kimi ailelerin evlerinde veya köy okullarında, bilgisayar ve hatta internet erişimi dahi bulunmazken, kimilerinin her türlü imkana sahip olması, eğitimde dijitalleşmenin çocuklara arasında eşitsizliğe neden olabileceği sorusunu akla getiriyor. Bu durum hakkındaki değerlendirmenizi yaparak, bu konudaki kararınızı nedenleriyle beraber belirtiniz”.
Öğretmen adaylarının vermiş oldukları cevaplar içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik analizi, derinlemesine bilgi elde etmede ve kavramlar arasındaki ilişkileri açığa çıkarmada etkili bir analiz tekniğidir (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu çalışmada, “Değerlendirme Bilgisi” genel kavramsal yapı olarak kabul edilmiş ve verilerin kodlanmasında genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama türü kullanılmıştır. Bu kapsamda; Kuçuradi (2015, 2016b) ’nin değerlendire türleri “ezbere değerlendirme: değer atfetme ve değer biçme ile doğru değerlendirme” temalar, değerlendirme türlerinin adımları veya şekli de alt tema olarak belirlenmiştir. Çalışmanın bulguları öğretmen adaylarının örnek vakadaki eylemlerin tanıma da ve değerlendirmede yetersiz olduklarını ortaya koymuştur. Özellikle Kuçuradi’nin ezbere değerlendirme olarak tanımadığı değer atfetme ve değer biçme şeklinde değerlendirmeler yaptıkları, doğru değerlendirmenin gerekliliklerini göz ardı ettikleri belirlenmiştir. Durumu oluşturan etkenleri tespit etme ihtiyacı duymamış, kendilerine sunulan bilgi ile yetinerek karar almışlardır. Örnek olayda geçen farklı etik ve ahlaki değerlerin tespiti ve karar verme sürecinde değer yargısı tespit edilmemiştir. Öğretmenlerin değer sorunlarıyla yüklü problemleri değerlendirmede ve çözümler üretmede yetersiz olması, öğretim programlarında öğretmenler için herhangi bir öğrenme alanı, ünite, konu vb. den bağımsız, bütün eğitim sürecinin nihai gayesi ve ruhu olan etik ve ahlaki değerlerin korunması ve uygulanmasında sorunlar yaşatacaktır.
Anahtar Kelimeler: Eğitim, Etik, Değerler, Değerlendirme
|
