Bu çalışmada Gray’in Pekiştireç Duyarlılık Teorisi’nde iddia ettiği “cezaya duyarlılıkla ilişkili olan Davranışsal İnhibisyon Sisteminin içedönüklükle bağlantılı olduğu, dolayısıyla içedönüklerin dışadönüklere göre cezaya ödülden göreceli olarak daha duyarlı olacakları ve öğrenme süreçlerinde cezanın ödülden daha etkili olacağı” ve ““ödüle duyarlılıkla ilişkili olan Davranışsal Aktivasyon Sisteminin dışadönüklükle bağlantılı olduğu, dolayısıyla dışadönüklerin içedönüklere ödüle cezadan göreceli olarak daha duyarlı olacakları ve öğrenme süreçlerinde ödülün cezadan daha etkili olacağı” hipotezleri psikometrik ve deneysel açıdan test edilmiştir. Araştırmada İçedönük, Ambivert ve Dışadönük kişilerin belirlenmesi için İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde öğrenim gören ve çalışmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden 744 katılımcı, Eysenck kişilik Envanteri’nin sanal ortama uyarlanmış halini akıllı telefon ve tabletleri aracılığıyla yanıtlamışlardır. 744 kişiden elde edilen Eysenck Kişilik Envanteri puanları analiz edilerek örneklem ortalamasına göre belirlenen 93 dışadönük, 76 içedönük ve 85 ambivert olmak üzere toplam 254 kişi deneye katılmak üzere İZÜ Psikoloji Laboratuvarına davet edilmiştir. Bu kişilerden 62’si içedönük, 72’si dışadönük ve 67’si ambivert toplam 201 kişi deneye katılmıştır. Araştırmaya katılan 201 kişi kişilik tiplerine ve uygulanacak pekiştireç türlerine göre İçedönük-Ödül (30 kişi), İçedönük Ceza (32 kişi), Ambivert-Ödül (33 kişi), Ambivert-Ceza (34 kişi), Dışadönük-Ödül (36 kişi) ve Dışadönük-Ceza (36 kişi) olarak gruplandırılmıştır. Araştırmada öğrenme deneyi için Sözel Bellek Süreçleri Testinde yer alan kelimeleri ve pekiştireç türlerini (ödül ve ceza) içeren özel bir bilgisayar programı uygulanmıştır. Deneye katılan bu 201 kişiye aynı zamanda ödüle ve cezaya duyarlılıklarını puanlarını belirlemek için DİS/DAS ölçeği uygulanmıştır. 201 kişilik örneklem üzerinde yapılan psikometrik ve deneysel çalışma sonucunda; kadın ve erkek denekler arasında, ödül ve ceza alan gruplar arasında ve içedönük, dışadönük ve ambivert kişilik tiplerinin başarı puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı yani öğrenme ve bellek performansında cinsiyet, pekiştireç türü ve kişilik tiplerinin tek başlarına belirleyici olmadıkları görülmüştür. Kişilik tipleri ile pekiştireç türlerinin eşleştirildiği gruplar arasında ise; içedönük ödül grubunun başarı puanı ortalaması 0,98 (ss=0,44), içedönük ceza grubunun başarı puanı ortalaması 1,45 (ss=0,91), Ambivert Ödül grubunun başarı puanı ortaması 0,97 (ss=0,50), ambivert ceza grubunun başarı puanı ortalaması 0,96 (ss=0,48), Dışadönük Ödül grubunun başarı puanı ortalaması 1,36 (ss=0,75) ve Dışadönük Ceza grubunun başarı puanı ortalaması 0,74 (ss=0,28) olarak bulunmuştur. Yapılan ANOVA analizi sonucunda içedönük ceza grubu başarı puanının diğer gruplardan dışadönük ödül grubunun başarı puanının diğer gruplardan anlamlı derecede yüksek olduğu (F 7,178 df=195, p<0,05) ve uygulanan DİS/DAS ölçek puanlarına göre ise içedönük grubun DİS puanı (ort=21,69 ss=3,40) dışadönük grubun DİS puanından (ort=20,03 ss=2,91) anlamlı derecede yüksekken (t=3,06 df=132 p<.,003), dışadönük grubun DAS puanı (ort=39,26 ss=4,55) içedönük grubun DAS puanından anlamlı derecede yüksek (t=6,25 df=132 p<,000) olarak bulunmuştur. Sonuç olarak; Eysenck’in kişilik teorisinde iddia ettiği içedönüklerin dışadönüklerden daha iyi öğrendiği hipotezi reddedilirken Gray’in içedönüklerde Davranışsal İnhibisyon Sisteminin daha baskın olduğu dolayısıyla daha cezaya duyarlı oldukları dışadönüklerin ise Davranışsal Aktivasyon Sisteminin daha baskın olması nedeniyle ödüle daha duyarlı oldukları hipotezi hem deneysel hem de psikometrik açıdan doğrulanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Pekiştireç Duyarlılık Teorisi, Davranışsal Aktivasyon Sistemi, Davranışsal İnhibisyon Sistemi, Kişilik Tipleri, Öğrenme, Bellek
|
