Her ne kadar çocuklarda ahlaki gelişim sürecinin; informal eğitim olarak tanımlanan, nerede, ne zaman, kim tarafından ve nasıl verileceğine dair bir plan, program ya da sistemin tanımlanmadığı okul öncesi dönemde ebeveynler, arkadaşlar, film/çizgi film karakterlerin gözlemlenip taklit etmesi yoluyla başladığı kabul edilse de günümüzde çocuklar için ahlaki model formal eğitimle beraber gözlemledikleri ve taklit ettikleri öğretmenleridir (Sirotnik, 1990). Öğretmenlerin sınıfta etik davranışlar sergilemeleri ve toplum tarafından desteklenen değerleri korumaları, çocukların “etik ve ahlak” kavramını anlamaları ve ahlaki ve etik değerlere uygun gelişim göstermeleri açısından neredeyse tek ve en önemli faktördür. Bu nedenle öğretmenlerin “ahlaki model” tanımını anlamaları bu modele uygun davranışlar sergilemeleri oldukça önemlidir. “Ahlaklılık” kavramı 1986 yılında James Rest (1986) tarafından “Dört Bileşenli Model” olarak tanımlanmış. Dört Bileşenli Modeli ahlaki davranış sürecinde bilişsel ve duyuşsal süreçlerin ayrı ancak birbirleri ile etkileşim halinde olduğunun vurgulandığı dört temel aşamayı tanımlar: Ahlaki farkındalık, Ahlaki muhakeme, Ahlaki motivasyon ve Ahlaki karakter. Bu çalışmanın amacı farklı branşlardaki öğretmen adaylarının Rest’ in dört bileşen modelinin ilk bileşeni olana “Ahlaki farkındalık” düzeylerinin eğitim öğretim ortamlarında gerçekleşmiş gerçek vakalar yoluyla belirlenmesidir. Çalışmada nitel araştırma metodolojisi benimsenmiştir. Keşfedici (exploratory) ve yorumlayıcı (interpretive) bir doğaya sahiptir (LeCompte ve Priessle 1993). Çalışmaya farklı branşlardan 82 (52 Kız, 30 Erkek) öğretmen adayı katılmıştır. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen ve toplam altı gerçek vakadan oluşan “Öğretmenler İçin Ahlaki Farkındalık Ölçeği” kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının vermiş oldukları cevaplar içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik analizi, derinlemesine bilgi elde etmede ve kavramlar arasındaki ilişkileri açığa çıkarmada etkili bir analiz tekniğidir (Yıldırım & Şimşek, 2005). Bu çalışmada, “Ahlaki Farkındalık” genel kavramsal yapı olarak kabul edilmiş ve verilerin kodlanmasında genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama türü kullanılmıştır. Bu kapsamda; Rest’in eylemlerin ahlaki boyutunun farkındalığı için tanımladığı, “bir durumla karşı karşıya kaldığında bu duruma ilişkin suçluluk duygusu, utanç, huzursuzluk ve görmezden gelme gibi davranışlar sergileme, eylemlerin başkalarını etkileyeceğinin farkında olma, eylemlerin sonuçlarını tahmin etme, alternatif çözümler üretme” temalar olarak belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçları öğretmen adaylarının gerçek vakadaki eylemlerin ahlaki boyutunun çoğunlukla farkında olmadıklarını ortaya koymuştur. Genellikle yapılan bir eylemin diğer insanları etkileyebileceği göz ardı edilmiş, eylemlerin sonuçlarını tahmin etmede özellikle orta ve uzun vade düşünülmemiştir. Eylemler bağlamından kopuk olarak değerlendirilmiş, bazı karmaşık vakalarda eylemlere ilişkin suçluluk duygusu, utanç, huzursuzluk ve görmezden gelmenin vurgulandığı ifadelere rastlanmamıştır. Çalışmanın sonuçları hizmet öncesinde branştan bağımsız tüm öğretmen adaylarının eğitim öğretim ortamında meydana gelebilecek ahlaki boyutu olan eylemlerin farkında olmalarına yönelik bir eğite tabi tutulmaları gerektiğini ortaya koymuştur. Aksi takdirde tüm öğretim programlarında öğretmenler için herhangi bir öğrenme alanı, ünite, konu vb. den bağımsız, bütün eğitim sürecinin nihai gayesi ve ruhu olan etik ve ahlaki değerlerin korunması ve uygulanmasında sorunlar yaşanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ahlaklılık, Ahlaki farkındalık, Öğretmenler için etik ve ahlak,
|
