Giriş ve Amaç: Travma, kişinin hayatı ile fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü tehdit eden bir olay yaşaması ya da buna tanık olması şeklinde tanımlanabilir. Çocuk ve ergenler şiddet içeren suçlar, cinsel istismar, afetler, savaş ya da zorbalık gibi bir dizi travmatik olay yaşayarak ya da buna şahit olarak mağdur olabilmekte ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) geliştirebilmektedirler. Travma mağduru çocuk ya da ergende gelişen bilişsel, duygusal, sosyal ya da davranışsal belirtiler onların kaçınma, aşırı uyarılmışlık hali ya da tepki azalması gibi kimi travmatik tepkiler geliştirmesine yol açabilmektedir. Travmatik tepkilerde bilişlerin önemine yapılan vurgu dikkate alındığında çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliş yapıları ile bilişsel müdahaleler uygulamaları hakkında bilgi sahibi olmanın önemli olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda gerçekleştirilen bu derleme çalışmasının amacı, travmayı açıklayan bilişsel modelleri açıklayarak çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliş yapılarını tanımlamak ve bilişsel terapinin travmayı ele alışını ifade ederek uygulamalarda sık kullanılan metafor örneklerini sunmaktır.
Yöntem: Araştırma kapsamında travmayı açıklayan bilişsel modellerle çocuk ve ergenlerde travmaya özgü biliş yapıları ile bunlara ilişkin bilişsel terapi uygulamalarını tespit etmek amacıyla 2012-2022 yılları arası yayımlanmış çalışmalar ScienceDirect, GoogleScholar, Ulakbim ve Springer veri tabanlarında taranmıştır. Tarama esnasında “çocuk ve ergen”, “travma”, “bilişsel terapi”, “travmatik biliş”, “travma sonrası stres bozukluğu” ve “pediatrik travma” kelime ile kelime grupları kullanılmıştır. Taramaya 7-17 yaş aralığı ile yapılan çalışmalar dâhil edilmiş ancak travmayı açıklayan bilişsel modellerde bu ölçüt dikkate alınmamıştır.
Bulgular: Derleme çalışması kapsamında incelenen araştırmalarda öncelikle bilişsel terapinin travmayı ele alışı açıklanmış, travmanın gelişimi ile devamına ilişkin bilişsel modeller tanıtılmış, çocuk ve ergenlerde travmaya özgü sık gözlenen bilişler ifade edilmiş ve travma mağduru çocuklarla ergenlere yönelik bilişsel terapiye özgü sık kullanılan metafor örnekleri listelenmiştir. Elde edilen bulgularda travma mağduru çocuk ve ergenlerin biliş yapılarını bilişsel terapi uygulamaları bağlamında ele almanın ve metafor kullanmanın travmanın tedavisinde etkili bir faktör olduğu görülmüştür.
Sonuç: Bu derleme çalışmasında incelenen araştırmalar sonucu travmayı açıklayan bilişsel modellerin hala etkililiğini koruduğu ve geçerli olduğu görülmüştür. Travma mağdurlarının biliş yapılarının kişiden kişiye farklılık gösterebildiği ve özellikle çocuk ve ergenlerde sık gözlenen biliş yapılarının yetişkinlerden farklı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum ruh sağlığı uzmanlarının travma mağduru çocuk ve ergenlerle çalışırken yetişkinlere kıyasla daha sık metafor kullanımının etkili olabileceği şeklinde yorumlanabilir.
Anahtar Kelimeler: Travma, Bilişsel Terapi, Metafor, Mağdur
|
